ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΤΟΥ ΜΠΛΟΚ

Πέμπτη 26 Ιουλίου 2007

Η πραγματική εικόνα για τις πυρκαγιές σε Ελλάδα και Ευρώπη

Δημοσιεύω μερικούς χάρτες με τις πυρκαγιές στην Ευρώπη, που προέρχονται από το πρόγραμμα MODIS της NASA και του πανεπιστημίου του Μέριλαντ (ΗΠΑ), για να έχουμε μια πλήρη εικόνα για το τι πραγματικά συμβαίνει με τις δασικές πυρκαγιές. Με κλικ πάνω στους χάρτες μπορείτε να τους δείτε σε μεγαλύτερες διαστάσεις.










Ο χάρτης πάνω αριστερά δείχνει τις δασικές πυρκαγιές στην Ευρώπη το 2006. Πέρυσι ο καύσωνας (39C στην Βρετανία) και η ξηρασία είχαν πλήξει την δυτική Ευρώπη. Αποτέλεσμα: τεράστιες πυρκαγιές στα δάση Πορτογαλίας και Ισπανίας. Ζουμάροντας στην Ελλάδα, βλέπουμε στον χάρτη πάνω δεξιά ότι οι πυρκαγιές το 2006 στην Ελλάδα ήταν πολύ περιορισμένες και θα θυμάστε ότι είχαμε ένα σχετικά δροσερό καλοκαίρι.

Ο χάρτης κάτω αριστερά δείχνει τις πυρκαγιές σε Βαλκάνια και νότια Ιταλία που εκδηλώθηκαν στο τελευταίο επταήμερο. Ο χάρτης κάτω δεξιά δείχνει τις φωτιές στην ίδια περιοχή στις τελευταίες 48 ώρες. Βγάλτε μόνοι σας τα δικά σας συμπεράσματα...


Όσο για μένα δεν μπορώ να μην αναρωτηθώ: Σαν πολλές χιλιάδες δεν είναι οι... «εμπρηστές» από την Ιταλία και την Βουλγαρία μέχρι την Αλβανία και το Μαυροβούνιο; Οι οικοπεδοφάγοι έβαλαν φωτιά στον Γράμμο; Οι καταπατητές έκαψαν τα Πιέρια;

Και επειδή οι απαντήσεις είναι προφανείς, θα ήθελα να επαναλάβω αυτά που έγραφα αμέσως μετά την φωτιά στην Πάρνηθα. Οι πραγματικοί εμπρηστές έχουν ταυτότητα και είναι η ΔΕΗ, οι σκουπιδότοποι ( = περιφερειάρχες, νομάρχες και δήμαρχοι) και οι βοσκοί. Οι οικοπεδοφάγοι τρώνε τα φυσικά δάση και όχι τα καμένα δάση. Ο μεγαλύτερος «καταπατητής» είναι η Εκκλησία. Και σε τελευταία ανάλυση οι μεγαλύτεροι καταστροφείς των δασών είναι τα κόμματα εξουσίας και το κράτος...

Δευτέρα 23 Ιουλίου 2007

Υμηττός ο ευβότανος και ο μελισσόβοτος

Ο Υμηττός σε χαλκογραφία του 17ου αιώνα, με θέα από την Αθήνα

Ο Υμηττός σήμερα, όπως φαίνεται από τα Τουρκοβούνια

Ο Υμηττός είναι ένα πολύπαθο βουνό από την καταχρηστική επέκταση και δημιουργία οικισμών, που πολλοί μετεξελίχθηκαν σε δήμους, από τις επιθέσεις των καταπατητών και από τις πωλήσεις και τα τερτίπια της Εκκλησίας μέσω της Μονής Πετράκη.

Το όνομά του είναι πανάρχαιο και ανήκει στην ειδική κατηγορία αρχαίων τοπωνυμίων, τα οποία έχουν καταλήξεις σε -σσός και -ττός και που, ανάλογα τον μελετητή, ονομάζονται «προελληνικά» ή «πελασγικά». Άλλα παρόμοια αρχαία τοπωνύμια στην Αττική είναι τα Λυκαβηττός, Αρδηττός, Σφηττός, Γαργηττός, Βριλησσός, Κηφισσός κ.α.

Ο Υμηττός και ιδιαίτερα το βορειοανατολικό τμήμα του λέγεται και «Τρελός». Στην παλιά Αθήνα μάλιστα έλεγαν ότι «στην Αθήνα ο ήλιος ανατέλλει από τον Τρελό και δύει στο Δαφνί» (όπου το τρελοκομείο).

Η υψηλότερη κορυφή του είναι 1026 μέτρα και οι διαστάσεις του είναι: μέγιστο μήκος 20 χιλιόμετρα, μέγιστο πλάτος 5 χλμ και περίμετρος 65 χλμ. Η ανατολική του πλευρά προς τα Μεσόγεια είναι απότομη κι έχει δύο μεγάλα ρέματα. Η δυτική πλευρά προς την Αθήνα είναι το ίδιο απότομη με αρκετές απότομες ρεματιές.

Ο Υμηττός δεν έχει πολλές πηγές, λόγω της σύνθεσης και της διάταξης των πετρωμάτων του. Όπου υπάρχουν, όμως και κυρίως στους δυτικούς πρόποδες, έχουν ιδρυθεί μοναστήρια στην περίοδο του Βυζαντίου. Οι πηγές Καλοπούλα (αρχ. Κυλλού Πήρα) και Μονής Καισαριανής θεωρούνται οι πηγές του Ιλισσού. Με τις πρόσφατες γεωλογικές έρευνες (λόγω της κατασκευής του μετρό) έχει διευκρινιστεί ότι ο ποταμός Ηριδανός, που περνάει υπογείως από το κέντρο της Αθήνας, δεν έχει την πηγή του στον Υμηττό αλλά στον Λυκαβηττό.

Στον Υμηττό είναι και το ωραιότερο από άποψη εξωτερικού διάκοσμου σπήλαιο της Αττικής. Ονομάζεται «Κουτούκι». Η πρώτη κατάβαση σ' αυτό πραγματοποιήθηκε το 1928. Έχει αξιοποιηθεί τουριστικά και ανήκει στον ΕΟΤ. Η πρόσβαση γίνεται από την Παιανία από ασφαλτοστρωμένο δρόμο 3,5 χλμ.

Ήδη από την κλασική αρχαιότητα ο Υμηττός δεν ήταν δασωμένος, όπως η Πεντέλη και η Πάρνηθα. Την βλάστησή του αποτελούσαν θάμνοι και φρύγανα. Οι αρχαίοι έβγαζαν περίφημο μέλι γι' αυτό και ο Υμηττός χαρακτηριζόταν ως ευβότανος και μελισσόβοτος. Είναι πιθανό (και λογικό) στην προϊστορική εποχή ο Υμηττός να είχε δάση. Επειδή όμως είχε κοντά του πολλούς οικισμούς και ιδιαίτερα την Αθήνα, φαίνεται ότι ξυλεύτηκε εντατικά από πολύ νωρίς. Ξύλευση, αυταναφλέξεις και εμπρησμοί των δασών σε συνδυασμό με την διάβρωση και την φτωχή υδρολογία του είχαν σαν αποτέλεσμα τα εδάφη του Υμηττού να γίνουν αβαθή, ξηρά και βραχώδη και να καλυφθούν από την μεσογειακή μακία. Ο Πλάτωνας περιγράφει πολύ παραστατικά στον Τίμαιο πως η Αττική από καταπράσινος παράδεισος κατάντησε να μοιάζει με σκελετό.

Τα φυσικά δάση με πεύκα (χαλέπιο και τραχεία) είναι ελάχιστα στον Υμηττό και στην πραγματικότητα αποτελούν συστάδες. Τα πεύκα που βλέπουμε, κυρίως στην πλευρά προς το Λεκανοπέδιο, προέρχονται από αναδασώσεις. Γενικά για την χλωρίδα του Υμηττού έχουν καταγραφεί 654 είδη (taxa) με ευρύτατη φυσική κάλυψη από θάμνους πουρνάρια, αγριελιές, κουτσουπιές, χαρουπιές. σχίνους, κουμαριές, μυρτιές, φιλίκια, αγριελιές, φρύγανα (θυμάρια, ασπάλαθους) και αγριολούλουδα (3 ενδημικά).

Η πανίδα του Υμηττού περιλαμβάνει αλεπούδες, λαγούς, ασβούς, νυφίτσες, σκαντζόχοιρους, αρουραίους, πετροκούναβα και πάνω από 100 είδη πουλιών, τα οποία φωλιάζουν ή είναι εποχιακοί επισκέπτες. Πολλές φορές μου έχουν πεταχτεί μέσα από τους θάμνους πέρδικες στην περιοχή πάνω από την Μονή Αστερίου.

Ξεχωριστή παρουσία στον Υμηττό είναι αυτή της Φιλοδασικής Ένωσης Αθηνών, η οποία αναμόρφωσε πλήρως μία έκταση 6.400 στρεμμάτων που είχε ερημώσει από τα λατομεία, τις πυρκαγιές και την ξύλευση στην Κατοχή. Με κέντρο την αναστυλωμένη Μονή Καισαριανής η περιοχή αυτή έχει χαρακτηριστεί Αισθητικό Δάσος με νομοθετική ρύθμιση.

Σήμερα ο Υμηττός αποτελεί αντικείμενο μιας πολύ επιθετικής οικιστικής εξάπλωσης, με πρωταγωνιστές τους καταπατητές, τους συνεταιρισμούς, την Εκκλησία και τους δήμους. Ταυτόχρονα αποτελεί θύμα των κάθε λογής «Ελληναράδων» που τον γεμίζουν ανεξέλεγκτα με σκουπίδια και μπάζα, προσάναμμα για μεγάλες πυρκαγιές όπως αποδείχτηκε με την πρόσφατη φωτιά.

Πολύ αξιόλογα είναι τα βυζαντινά μοναστήρια του Υμηττού. Αλλά γι' αυτά περισσότερα σε επόμενο σημείωμα. Ακολουθούν φωτογραφίες μερικών αγριολούλουδων του Υμηττού (ορχιδέες και Ίρις η αττική από τον ιστότοπο της Φυσιολατρικής Κίνησης "Βριλησσός").



Ηλιάνθεμο του Υμηττού - Helianthemum hymettium
 
Ίριδα της Αττικής



Παρασκευή 6 Ιουλίου 2007

Τα έλατα της Πάρνηθας

Έχουμε μπροστά μας δύο γεμάτους καλοκαιρινούς μήνες. Στο επόμενο διάστημα στα δάση μας και τις δασικές εκτάσεις θα συμβούν σίγουρα τα εξής:
  1. Θα φτάσει στο αποκορύφωμά της η ξηρότητα σε όλα τα δέντρα και φυτά. Δηλαδή θα αυξηθεί πολύ η καύσιμη ύλη και θα φτάσει σε επίπεδο «έκρηξης».
  2. Θα διατηρηθούν οι υψηλές θερμοκρασίες και σίγουρα θα πλησιάσουν ή θα ξεπεράσουν τους 40C.
  3. Θα έχουμε πολλούς και δυνατούς ανέμους (μελτέμια).
Μοιραία συνέπεια των τριών προηγούμενων παραγόντων θα είναι να ξεσπάσουν πυρκαγιές. Πόσες, που και πόσο δυνατές απομένει να το δούμε. Περισσότερα για τις πυρκαγιές τον «καυτό μήνα Αύγουστο» υπάρχουν εδώ.
Αλλά ας επανέλθουμε στην ήδη καμένη Πάρνηθα. Το κυριότερο πρόβλημα που προέκυψε από την πυρκαγιά είναι τι θα γίνει με τα έλατα. Φαίνεται όμως ότι δεν έχει καεί όλο το ελατόδασος. Έχει σωθεί ένα μεγάλο κομμάτι του στα βορειοανατολικά του βουνού, γύρω από την πηγή της Μόλας και πιο μέσα. Ένα συνδυασμός λόγων φαίνεται ότι το έσωσε: Η επέμβαση των πυροσβεστικών δυνάμεων που ανέκοψαν την φωτιά. Η φορά του αέρα που δεν διευκόλυνε την φωτιά στην Μόλα. Ο αέρας που σταμάτησε τη νύχτα. Η μεγαλύτερη υγρασία του εδάφους στις βορειοανατολικές πλαγιές, κλπ. Υπήρξε εκεί χτες μια αναζωπύρωση αλλά λένε πως την έσβησαν.

Το τεράστιο πρόβλημα εντοπίζεται στην περιοχή γύρω από την Αγία Τριάδα, πρώτον γιατί εκεί είναι η μόστρα της Πάρνηθας (η εικόνα που αντικρύζουν όλοι όταν ανεβαίνουν στο βουνό) και δεύτερον γιατί είναι προβληματική εδαφολογικά περιοχή για τα έλατα.

Το ελατόδασος της Πάρνηθας αποτελείται από κεφαλληνιακή ελάτη, ένα είδος ενδημικό της Ελλάδας και ιδιαίτερα της νότιας χώρας μας. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 άρχισε να γίνεται αντιληπτό ότι όλα τα δάση κεφαλληνιακής ελάτης αντιμετώπιζαν σοβαρό πρόβλημα επιβίωσης. Η αιτία ήταν μία παρατεταμένη περίοδος ξηρασίας που έγινε αντιληπτή από το 1986 και μετά. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 η ξηρασία είχε αυξηθεί σε ανησυχητικό βαθμό και η τότε κυβέρνηση είχε πάρει δραστικά μέτρα για το νερό. Τότε ήταν που η στάθμη του νερού στο φράγμα του Μόρνου είχε πέσει απελπιστικά.

Την περίοδο εκείνη όλα τα δάση κεφαλληνιακής ελάτης άρχισαν να αδυνατίζουν από την έλλειψη εδαφικής υγρασίας (ιδιαίτερα στο ξηροθερμικό καλοκαίρι μας) και να γίνονται ευάλωτα στις προσβολές από έντομα και μύκητες. Χιλιάδες έλατα στην Δίρφη της Εύβοιας, στην Γκιώνα, το Μαίναλο, τον Ερύμανθο, τον Χελμό, τον Παρνασσό κλπ ξεραίνονταν και πέθαιναν. Το μεγαλύτερο πρόβλημα το είχε το δάσος της Πάρνηθας και ειδικά στην περιοχή της Αγίας Τριάδας. Ο λόγος;

Σε συζήτηση που είχα με τον τότε δασάρχη Πάρνηθας μου εξήγησε ότι το ελατόδασος της Πάρνηθας, που είναι στις νότιες πλαγιές (αυτές που βλέπει η Αθήνα) και ιδιαίτερα η Αγία Τριάδα, βρίσκεται σε αβαθή ασβεστολιθικά εδάφη που συγκρατούν λίγη σχετικά υγρασία και διατηρούν ακόμα λιγότερη το καλοκαίρι. Επιπλέον το ελατόδασος στις περιοχές αυτές (και που τώρα κάηκαν) βρίσκεται στο θερμικό όριο ανάπτυξης της κεφαλληνιακής ελάτης, που αντιστοιχεί στο υψόμετρο των 1.100 μέτρων. Επίσης, ο προσανατολισμό του είναι τέτοιος ώστε να δέχεται συνεχώς την καυτή ηλιακή ακτινοβολία.

Αντίθετα με την Αγία Τριάδα, άλλες πλαγιές της Πάρνηθας, όπως στην Καραμπόλα ή στην Μόλα, δέχονται περισσότερες βροχές, έχουν καλύτερα εδάφη, βρίσκονται σε μεγαλύτερα υψόμετρα κι έχουν βόρειο προσανατολισμό, με αποτέλεσμα να παρουσιάζουν πολύ λιγότερα προβλήματα σε περίοδο ξηρασίας. Οι εδαφολογικές συνθήκες, τα μεγαλύτερα ποσοστά βροχής, οι βόρειοι ψυχροί άνεμοι και γενικά οι οικολογικές συνθήκες επέτρεπαν στα έλατα της βορειονατολικής Πάρνηθας (Καραμπόλα, Μόλα, κλπ) όχι μόνο να αντέχουν καλύτερα την ξηρασία αλλά και να συνεχίζουν την φυσική ανανέωση του ελατοδάσους ακόμη και σε έκτακτες συνθήκες επιδημίας. Αυτή η περιοχή του ελατόδασους φαίνεται ότι δεν κάηκε στο μεγαλύτερο τμήμα της, κάτι που είναι ελπιδοφόρο για την συνέχεια.

Τα ετήσια ύψη της βροχής ανέβηκαν μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1990, αυξήθηκαν μετά το 2000 κι έτσι όλα τα ελατοδάση ανέκαμψαν με δύο εξαιρέσεις. Η πρώτη αφορά το Μαίναλο που κάηκε από πυρκαγιά. Η δεύτερη είναι η Πάρνηθα που κάηκε τώρα.

Μερικές επισημάνσεις ακόμα:
  • Από τα στοιχεία που γνωρίζω φαίνεται ότι η φυσική αναγέννηση ενός ελατόδασους που κάηκε είναι σχεδόν αδύνατη. Τα μικρά ελατάκια όταν φυτρώσουν χρειάζονται συγκεκριμένα ποσοστά συνεχούς υγρασίας στο έδαφος και το περιβάλλον, προκειμένου να αναπτυχθούν, και γι' αυτό τον λόγο αναπτύσσονται στην σκιά των μεγαλύτερων ελάτων. Είναι, δηλαδή, σαν κάθε έλατο να έχει και τα παιδιά του. Στην Μόλα της Πάρνηθας, όπου ήμουν μία μέρα πριν την πυρκαγιά, το φαινόμενο αυτό ήταν σε πλήρη εξέλιξη και μου έκανε εντύπωση η πληθώρα των νεαρών ελάτων.
  • Στην διάρκεια του εμφυλίου και μετά, τεράστια δάση στην Ήπειρο και στην Μακεδονία κάηκαν είτε από τους βομβαρδισμούς είτε από βόμβες και νάρκες που έσκαγαν για πολλά χρόνια στην δεκαετία του 1950. Ανάμεσά τους ήταν και μεγάλες εκτάσεις της Ροδόπης, όπου και το Παρθένο Δάσος. Όλα τα δάση αυτά αναγεννήθηκαν από μόνα τους αλλά φυσικά δεν υπέστησαν την παραμικρή αστική πίεση, όπως συμβαίνει με την Πάρνηθα.
  • Η μεγαλύτερη πληγή των δασών μετά την πυρκαγιά είναι η βόσκηση. Επαναλαμβάνω: Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ πληγή είναι Η ΒΟΣΚΗΣΗ
  • Η πρώτη μας αντίδραση μετά από μια φυσική καταστροφή είναι ότι οι πολιτικοί, η Ελλάδα, το κράτος και οι κωλοέλληνες είναι... «έτσι, αλλιώς, αλλιώτικα και πασαλιμανιώτικα». Δεν είναι ακριβώς έτσι... Οι φωτιές στην (επίσης) μεσογειακή Ισπανία παίρνουν τεράστιες διαστάσεις και πολλές φορές έχουν μέτωπο εκατοντάδων χιλιομέτρων. Στην Γαλλία έχουν καεί βίλες και οικισμοί στην Κυανή Ακτή. Στην Γερμανία και την Κεντρική Ευρώπη τεράστια δάση ταλαιπωρούνται και καταστρέφονται από την όξινη βροχή. Πρώτη στην καταστροφή δασών, από διάφορες αιτίες, στην Ευρώπη είναι η Τσεχία με ποσοστό 71%. Την έρευνα έκανε ο ΟΗΕ σε 21 ευρωπαϊκές χώρες. Είναι αλήθεια βέβαια ότι κατέχουμε την δεύτερη θέση με ποσοστό 64%, έχοντας όμως την... χαρά να την μοιραζόμαστε με την Μεγάλη Βρετανία.

Δευτέρα 2 Ιουλίου 2007

Πάρνηθα : Επιτέλους, ανακάλυψαν τους «εμπρηστές»

Έλεγα ότι αυτή την φορά θα γλυτώναμε από τους (δήθεν) εμπρηστές που έβαλαν φωτιά στην Πάρνηθα (αλλά και στο Πήλιο και στην Αγιά, και...) αλλά που να την γλυτώσουμε... Αφού ανακοίνωσε επίσημα η Πυροσβεστική ότι η φωτιά στην Πάρνηθα ξεκίνησε από πυλώνα της ΔΕΗ κι αφού έχουμε και μία αξιόπιστη μαρτυρία (από την σοβαρή πολιτική συντάκτρια Κύρα Αδάμ της Ελευθερτυπίας) που έγινε σε χρόνο ανύποπτο, έρχεται τώρα η εξουσία να επινοήσει για μια ακόμα φορά τους... «εμπρηστές».
Πρόθυμοι συμπαραστάτες στην φιλότιμη προσπάθεια της εξουσίας να ανακαλύψει εμπρηστές (κι έτσι τάχαμου να καλύψει τις ευθύνες της) έρχονται πολλά ΜΜΕ, τα οποία άλλωστε συμμετέχουν στο κύκλωμα εξουσίας που ορίζει τις τύχες μας. Ο κόσμος δεν ξέρει αλλά η πραγματικότητα είναι ότι η λογοκρισία (και αναγκαστικά η αυτολογοκρισία) αποτελεί καθημερινή πρακτική στα ΜΜΕ. Το 1993 είχαμε όλοι (πολίτες και δημοσιογράφοι) απηυδήσει από τις αρλούμπες περί εμπρηστών και «κύκλων ανωμαλίας», ήταν και περίοδος έντονης αντιπολίτευσης προς τον Μητσοτάκη από τον Αντρέα Παπανδρέου (που ετοιμαζόταν να ξαναέλθει στην εξουσία), η ηγεσία της Ελευθεροτυπίας έδωσε το πράσινο φως να γραφτούν μερικές αλήθειες για τους (ανύπαρκτους) εμπρηστές. Ανέλαβα το θέμα και στην Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία δημοσιεύθηκε το σχετικό ρεπορτάζ υπό τύπον ανοιχτής επιστολής που μπορείτε να διαβάσετε εδώ.
Ας επανέλθουμε στην Πάρνηθα. Κι ας υποθέσουμε ότι υπήρξε εμπρησμός. Ε και;
Που ήταν οι δυνάμεις φύλαξης και επιτήρησης του μοναδικού δάσους της Αθήνας και του (μην το ξεχνάμε) εθνικού δρυμού, σε συνθήκες πολυήμερων πρωτοφανών θερμοκρασιών και πολυήμερης πρωτοφανούς ξηρότητας; Έλα ντε, που ήταν;
Που ήταν το σχέδιο αντιμετώπισης μιας πυρκαγιάς που μπορούσε να προέλθει από πολλές αιτίες; Έλα ντε, που ήταν;
Τα στοιχεία που έχω στο αρχείο μου από το υπουργείο Γεωργίας για τις δασικές πυρκαγιές είναι σχετικά παλιά, καλύπτουν την περίοδο 1968-1991, αλλά στατιστικά βγάζουν συμπεράσματα γιατί καλύπτουν μεγάλο διάστημα. Αποδεικύεται λοιπόν με βάση επίσημα στοιχεία ότι οι δασικές πυρκαγιές οφείλονται σε:
  • Κεραυνούς, συνήθως από καλοκαιρινή θερμική καταιγίδα, δηλαδή μπουρίνι. Η μεγαλύτερη φωτιά που συνέβη ποτέ στο Αγιον Ορος (1990) οφειλόταν ακριβώς σε κεραυνό.
  • Τυχαία γεγονότα, όπως βραχυκυκλώματα, σπινθήρες γεωργικών και άλλων μηχανημάτων, στραιωτικές βολές, κα.
  • Αμέλειες (37%), όπως καύση αγρών, τσιγάρα, καύση σκουπιδιών, δραστηριότητα εργαζομένων στην ύπαιθρο, δραστηριότητα εκδρομέων και κυνηγών κλπ.
  • Κακόβουλους εμπρησμούς, σε ποσοστό γύρω στο 30%, αλλά με την διαφορά ότι περίπου τα δύο τρίτα έχουν σχέεση με «βελτίωση βοσκότοπων», δηλαδή με τις φωτιές που βάζουν οι κτηνοτρόφοι.
  • Άγνωστα αίτια (27%), στα οποία συμπεριλαμβάνεται και το φαινόμενο της «αυτάναφλεξης» ιδιαίτερα των δασών με πεύκα. Δυστυχώς όμως η λεγόμενη αυτανάφλεξη έχει γίνει καραμέλα σε ένα μεγάλο μέρος της επιστημονικής κοινότητας και το πιπίλισμά της μετά από κάθε μεγάλη πυρκαγιά δίνει άφεση αμαρτιών στις ευθύνες των κρατικών αρχών.
Εξετάζοντας το μέγεθος των εκτάσεων που κάηκαν σε σχέση με τη διαπιστωμένη αιτία, αποδεικνύεται ότι:
  • 2 στα 100 στρέμματα καίγονται με υπαιτιότητα της ΔΕΗ.
  • 8 στα 100 στρέμματα καίγονται από επέκταση της φωτιάς που μπαίνει σε σιτοκαλαμιές.
Επίσης:
  • 2 στις 100 πυρκαγιές οφείλονται σε χρήση αγροτικών μηχανημάτων και σε εκρήξεις λατομείων.
  • 12 στις 100 πυρκαγιές οφείλονται σε εκδρομείς και κυνηγούς, δηλαδή στα τσιγάρα που πετάνε και στις φωτιές που ανάβουν.
  • Μερικές από τις καταστρεπτικότερες φωτιές στην Αττική, όπως στον Αυλώνα (Πάρνηθα κι εδώ), Μαρκόπουλο, Βάρη, Καπανδρίτι κλπ, οφείλονται σε σκουπιδότοπους.
Τελικά, δεν υπάρχουν εμπρηστές; Ασφαλώς και υπάρχουν. Μόνο που δεν πρέπει να τους αναζητήσουμε σε κατάσκοπους, πυρομανείς και «σχέδια ανωμαλίας» αλλά στα συμφέροντα πολλών τοπικών κοινωνιών, που θέλουν να μετατρέψουν τα δάση σε βοσκότοπους (κυρίως) και σε χωράφια. Αν τα πρώην δάση που έγιναν βοσκοτόπια και χωράφια αποκτήσουν και οικοπεδική αξία ακόμα καλύτερα. Να αναφέρω ένα παράδειγμα:
Το 1966 η τότε κυβέρνηση, με το πρόσχημα της αποκατάστασης ακτημόνων, χαρακτήρισε βοσκότοπους τεράστιες δασικές εκτάσεις στην Λάρυμνα, την Μαλεσίνα, την Αρκίτσα, το Σκορπονέρι, το Θεολόγο και τα Καμμένα Βούρλα. Λίγο μετά χαράχτηκε απο τα μέρη αυτά η εθνική οδός Αθηνών - Λαμίας (η παλιά περνούσε από Λιβαδειά και Μπράλο). Σήμερα τα δάση που το 1966 ονομάστηκαν... βοσκότοποι (και κάηκαν για "βελτίωση βοσκοτόπων") έχουν μετατραπεί σε οικόπεδα, εξοχικά και ξενοδοχεία και οι ακτήμονες (αν υπήρξαν) έχουν θησαυρίσει.
Εμπρηστές-κατάσκοποι και κύκλοι ανωμαλίας δεν υπάρχουν. Υπάρχουν τα συμφέροντα. Και υπάρχει επίσης η ένοχη σιωπή και η συνενοχή των κρατικών φορέων, των ΜΜΕ, των πολιτικών και των κομμάτων. Δηλαδή του συστήματος εξουσίας.
Πάρνηθας τέλος... Από δω και πέρα ανοίγουν δουλειές με φούντες στις βιομηχανίες που κάνουν νοβοπάν και σε όσους πουλάνε καυσόξυλα για το τζάκι.
Κι όσο για τους (δήθεν) εμπρηστές θα τους ανακαλύψουν πάλι στην επόμενη μεγάλη φωτιά. Το καλοκαίρι έχει ακόμα πολύ δρόμο... Ποιο δάσος, άραγε, να έχει σειρά;

Κυριακή 1 Ιουλίου 2007

Πάρνηθα φωτιά: Η μαύρη νύχτα της καταστροφής

Την περασμένη Τρίτη (26/06/07) το απόβραδο κι ενώ όλο το Λεκανοπέδιο έβραζε με τα 45άρια του καύσωνα, πήγα στην Πάρνηθα για λίγη δροσιά. Συνηθίζω (όπως και η παρέα μου) εδώ και πολλά χρόνια, όταν η καλοκαιρινή ζέστη παίρνει στην Αθήνα την ανηφόρα, να ανηφορίζω στα έλατα της Πάρνηθας. Πήγαμε στην Μόλα, συναντήθηκαμε μ' ένα αρσενικό ελάφι, βρήκαμε μια παρέα που θα κατασκήνωνε για να περάσει τη νύχτα, ήπιαμε από το παγωμένο νερό της πηγής, πήγαμε στο καταφύγιο στο Φλαμπούρι και αργά το βράδυ κατεβήκαμε πάλι στο αθηναϊκό καμίνι.

Είχα αρκετό καιρό να ανέβω στην Πάρνηθα και ενθουσιάστηκα για πολλούς λόγους. Ανεβαίνοντας την πλαγιά με τις στροφές είδα πολλά θυμάρια να είναι ολάνθιστα. Στην κορυφή το ελατόδασος έδειχνε να έχει ανακάμψει από την ταλαιπωρία των προηγούμενων ξηρών χρόνων και υπήρχαν πολλά νεαρά ελατάκια. Στα πλαϊνά του περιφερειακού παρατήρησα τα σπάρτα να είναι ανθισμένα, κάτι που σήμαινε ότι η Πάρνηθα στα ψηλά βρισκόταν στα μέσα της άνοιξης. Το ίδιο έδειχναν και τα αγκάθια που ηταν χλωρά ενώ στα χαμηλά υπήρχαν μόνο τα ξερά κεφάλια τους. Άνοιξη στην κορφή της Πάρνηθας, καύσωνας κάτω στην Αθήνα...

Την επόμενη μέρα, Τετάρτη 27/06/07, έβαλα για πρώτη φορά το ερ κοντίσιον, γιατί πλέον τα πάντα είχαν ανάψει μέσα στο σπίτι, οπότε αναγκαστικά κλείστηκα μέσα. Ανέβασα λοιπόν το βράδυ της Τετάρτης ένα κομμάτι για τον καύσωνα στην Αθήνα και τελείωνα το κείμενο επισημαίνοντας τα εξής:

«Αυτός ο καύσωνας πέρασε. Θα ακολουθήσουν όμως φέτος κι άλλες ζέστες, που θα φαίνονται μεγαλύτερες από τις συνθήκες τις αστικής ζωής. Και φυσικά θα ακολουθήσουν οι πυρκαγιές. Αλλά γι' αυτές έχουμε μπροστά μας ένα ολόκληρο καλοκαίρι να τα ξαναπούμε...»

Δεν έχει ξαναγίνει ποτέ

Ε δεν περίμενα, βρε παιδιά, ότι «θα τα ξαναλέγαμε» σε λίγες ώρες. Και για ποιο θέμα, ε; Για το κάψιμο της κορφής της Πάρνηθας..! Ποτέ δεν έχει ξαναγίνει κάτι τέτοιο στην ιστορία. Ποτέ, απ΄όσο ξέρουμε, δεν έχει καεί η κορυφή της Πάρνηθας με το ελατοδάσος. Ποτέ..! Και κάηκε τώρα. Γιατί; Οι βασικοί λόγοι, κατά την γνώμη μου και σύμφωνα με όλες τις γνωστές πληροφορίες, είναι δύο:
  1. Ο πρώτος λόγος είναι ότι δεν υπήρξε ανάπτυξη δυνάμεων επιφυλακής σε ευπαθείς περιοχές και φυσικά στην Πάρνηθα, μετά το πολυήμερο διάστημα του καύσωνα. Και ο οποίος καύσωνας, εκτός από τις πολύ υψηλές θερμοκρασίες, χαρακτηριζόταν και από πρωτοφανή ξηρότητα. Για πολλές μέρες και σ' όλη την Ελλάδα, από την Λάρισα και κάτω, η σχετική υγρασία ήταν γύρω στο 10%. Δεν χρειάζονταν ειδικές γνώσεις για να γίνει κατανοητό από τους υπεύθυνους (;) του κράτους ότι όλα τα πευκοδάση είχαν μεταβληθεί σε μπουρλότο. Δεν υπήρξε λοιπόν επιφυλακή στα πευκοδάση πίσω από την Πάρνηθα, από τα οποία περνάνε και οι γραμμμές υπερυψηλής τάσης της ΔΕΗ. Αλλά ούτε στην κορυφή υπήρχε κάποιο μέτρο, όπως διαπιστώσαμε όταν πήγαμε την Τρίτη το βράδυ. Ακόμα και η μπάρα του περιφερειακού, που κλείνει μετά την δύση, παρέμενε ανεβασμένη. Δεν υπήρχε το παραμικρό ίχνος πυροφυλακής.
  2. Ο δεύτερος βασικός λόγος είναι ότι οι υπεύθυνοι της πολιτικής προστασίας, δηλαδή ο γραμματέας Φούρλας (πρώην αρχηγός του Πυροσβεστικού Σώματος) και ο Κόης, αρχηγός του Πυροσβεστικού Σώματος, δεν εκτίμησαν μια σειρά από σημαντικούς παράγοντες σε σχέση με την αρχική φωτιά στα Δερβενοχώρια, που προκλήθηκε από πυλώνα της ΔΕΗ. Δηλαδή:
  • Δεν εκτίμησαν ότι ο αέρας ήταν δυτικός και θα έσπρωχνε την φωτιά προς την Πάρνηθα. Και δεν έκαναν τίποτα για να εμποδίσουν την φωτιά να πάρει αυτή την κατεύθυνση.
  • Δεν εκτίμησαν (και ίσως να μην τους το είπαν) ότι το οροπέδιο των Δερβενοχωριών αποτελεί συνέχεια της Πάρνηθας με πυκνή βλάστηση (πεύκα και μακία) που φθάνει μέχρι την κορυφή, οπότε ήταν βεβαιότατο ότι αέρας και ξηρότητα θα μετέφεραν γρήγορα τις φλόγες προς την κορυφή. Και πάλι δεν έκαναν τίποτα ουσιαστικό για να περιορίσουν το μέτωπο, ή τουλάχιστον, να το εκτρέψουν μακριά από την κορυφή.
Σε αυτά τα σημεία, κατά την γνώμη μου, εστιάζονται οι αιτίες που κάηκε η κορυφή της Πάρνηθας, δηλαδή το ελατόδασος και τα κόκκινα ελάφια του. Γιατί το θέμα είναι να μην σου ξεφύγει η φωτιά. Αν σου φύγει τότε δεν σβήνεται. Θα σβήσει από μόνη της, είτε γιατί θα φθάσει στην θάλασσα (Εύβοια, Χαλκιδική, Σάμος, Ικαρία, κλπ) είτε γιατί θα συναντήσει ασθενή βλάστηση (χωράφια, προάστια οικισμών) οπότε εκεί μπορεί να αντιμετωπιστεί.

Τους έφυγε λοιπόν η φωτιά και, με βάση τις πληροφορίες και τα δεδομένα που έχουμε, μπορούμε να μιλάμε για εγκληματική αμέλεια. Αν μάλιστα η ολιγωρία των δύο υπεύθυνων προήλθε από πολιτική εντολή, τότε η εγκληματική αμέλεια επεκτείνεται και σ' εκείνους τους κυβερνητικούς που ήταν υπεύθυνοι για την αντιμετώπιση του καύσωνα και των πυρκαγιών (Παυλόπουλος, Σιούφας, Πολύδωρας κ.α.). Τελικά τους κάηκε η Πάρνηθα και έπαθαν επικοινωνιακή συντριβή, όπως φαίνεται από τις αντιδράσεις των πολιτών.


Η θέα από την... «Θέα»

Είχα ανεβάσει το βράδυ της Τετάρτης το κομμάτι για τον καύσωνα και την Αθήνα, όταν από το Ίντερνετ (που αποτελεί πλέον το πιο αξιόπιστο μέσο πληροφόρησης) έμαθα για μια φωτιά στα Δερβενοχώρια. Την είδηση την έστειλε γύρω στις 23.00 ένα μέλος της λίστας Hellas Weather, που είναι μία από τις ποιοτικότερες παρουσίες στο ελληνικό Διαδίκτυο.

Αναμενόμενη η εξέλιξη (είπα στον εαυτό μου), θα έχουν φροντίσει να έχουν δυνάμεις επιφυλακής και θα την σβήσουν, όπως έκαναν και στο παρελθόν όταν στην ίδια περιοχή ξέσπασαν πυρκαγιές το καλοκαίρι πάλι από καλώδια της ΔΕΗ. Ύστερα από 20 ώρες, αφότου διάβασα την είδηση στην Hellas Weather, μου τηλεφώνησε ένας φίλος και μου είπε ότι βλέπει από το σπίτι του στο Νέο Ηράκλειο τις φλόγες να περνάνε την κορφή της Πάρνηθας. Ήμουν απασχολημένος και απομονωμένος και δεν ήξερα τίποτα.

Ε, αυτό ήταν από τ' άγραφα. Κυριολεκτικά. Ποτέ και πουθενά δεν είχε γραφτεί ή δεν είχε ακουστεί ότι είχε πιάσει φωτιά η κορυφή της Πάρνηθας. Εδώ και καμιά δεκαριά χρόνια έχω εγκαταλείψει το μάχιμο ρεπορτάζ αλλά επειδή "το αίμα νερό δεν γίνεται", άρπαξα την φωτογραφική μηχανή (ξεχνώντας στην βιασύνη μου να πάρω τρίποδο) κι έφυγα καρφωτός για την Πάρνηθα.

Δεν πίστευα ότι ήταν δυνατόν ποτέ να τους ξεφύγει πυρκαγιά προς το ελατόδασος της Πάρνηθας, μέχρι που το είδα με τα μάτια μου. Στο Τατόι είχα οπτική επαφή με όλη την κορυφογραμμή. Κόλαση. Όλη η κορυφογραμμή είχε ένα πύρινο φωτοστέφανο που ανέβαινε δεκάδες μέτρα ψηλά. Γνωρίζοντας την Πάρνηθα από το ρέμα της Γκούρας μέχρι το Κατσιμίδι, πήγα σε ένα σημείο που έχει πολύ καλή θέα προς το βουνό και το Λεκανοπέδιο. Γι' αυτό τον λόγο μια χασαποταβέρνα που βρίσκεται εκεί μέσα στα πεύκα (αυθαίρετη προφανώς) έχει το όνομα "Η Θέα".

Η είσοδος της χασαποταβέρνας "Η Θέα" έχει διευρυνθεί με φαγάνα και τσιμεντοστρωθεί (παράνομα και αυθαίρετα προφανώς) για να δημιουργηθεί χώρος στάθμευσης. Απέναντι από την είσοδο της "Θέας" υπάρχει ένα πλάτωμα δίπλα στον δρόμο (πλατό θα έλεγε ο... ήρωας Πολύδωρας) όπου είχαν στήσει το παρατηρητήριό τους οι εθελοντές των «Φίλων του Δάσους».

Η θέα λοιπόν απο το σημείο εκείνο της καιόμενης κορυφογραμμής ήταν συγκλονιστική. Με τα κυάλια βλέπαμε τα έλατα να λαμπαδιάζουν και τους φάρους των αυτοκινήτων της πυροσβεστικής που είχαν παραταχθεί για να σώσουν το Μον Παρνές. Η φωτιά είχε μπει πλέον στην χαράδρα της Αγίας Τριάδας και από την μια πλευρά ανέβαινε προς το ξενοδοχείο ενώ από την άλλη κατέβαινε προς Θρακομακεδόνες και Μενίδι. Υπήρχε επικοινωνία με τους εθελοντές που βρίσκονταν ψηλά στα μέτωπα κι όλοι καταλαβαίναμε ότι η κατάσταση ήταν δύσκολη. Τι δύσκολη... Απελπιστική!


Η πύρινη κόλαση

Για τις δασικές πυρκαγιές υπάρχει το γνωστό κλισέ "πύρινη κόλαση" που αναπαράγεται συνεχώς από τα ΜΜΕ. Ε λοιπόν τα πράγματα μέσα στην φωτιά είναι πολύ χειρότερα από την "πύρινη κόλαση".

Εδώ και πολλά χρόνια έχω παρακολουθήσει την εξέλιξη πολλών δασικών πυρκαγιών. Η πρώτη φορά έγινε τυχαία γύρω στο 1987 στην Καβάλα. Εκείνη η πυρκαγιά άρχισε από ένα λιβάδι, αφέθηκε, φούντωσε και τελικά πήρε γιγαντιαίες διαστάσεις για να περάσει μέσα από την πόλη της Καβάλας και να σβήσει στην... θάλασσα. Τα χαρακτηριστικά της ήταν πανομοιότυπα με αυτά της πυρκαγιάς της Πάρνηθας. Ακόμα και οι φωτογραφίες είναι ίδιες όπως φαίνεται πατώντας εδώ.

Δύο φορές κινδύνεψα να καώ. Η πρώτη ήταν σε μια φωτιά στο Τατόι. Βρισκόμουν στον δρόμο που οδηγούσε στην επίσημη είσοδο του βασιλικού κτήματος και φωτογράφιζα καιόμενα πεύκα από απόσταση 50 μέτρων. Ξαφνικά άρχιζαν να δημιουργούνται έντονα ρεύματα και η φωτιά εμφανίστηκε δίπλα μου να αρπάζει έναν σχίνο. Σε δευτερόλεπτα άρχισαν να καίγονται πεύκα δίπλα μου. Η κάψα έγινε αφόρητη, ο καπνός έκοβε την αναπνοή, διαφυγή δεν φαινόταν από πουθενά. Άρχισα να πηδάω σαν κατσίκι ανάμεσα σε σχίνους και κουμαριές και κατάφερα να φτάσω σε ασφαλές μέρος, μόνον επειδή ήξερα καλά την περιοχή και κυρίως επειδή ήμουν τυχερός.
Τατόι


Καπανδρίτι


Η δεύτερη φορά ήταν στο Καπανδρίτι. Είχε μεσημεριάσει και η φωτιά πλησίαζε. Βρισκόμουν στην είσοδο της κωμόπολης, όπου ο δρόμος είχε μεγάλο πλάτος και φαινόταν ότι παρείχε ασφάλεια από την φωτιά. Επιπλέον υπήρχε ένα αρκετά υψηλό πρανές που στην κορυφή του ήταν κάτι αδύνατοι και σκονισμένοι σχίνοι. Η φωτιά εμφανίστηκε πίσω από το πρανές. Σε δευτερόλεπτα οι σχίνοι λαμπάδιασαν και αναπτύχθηκαν θερμοδυναμικά ρεύματα, που κατηύθυναν τον αέρα προς διάφορες κατευθύνσεις με μεγάλη ταχύτητα. Η ατμόσφαιρα γέμισε καπνούς και φλογισμένα ξερόχορτα, που έπεφταν σε απόσταση δεκάδων μέτρων και δημιουργούσαν μικροεστίες. Σε ελάχιστο χρόνο τα ξερόχορτα που ήταν δίπλα μας άρχισαν να καίγονται με μεγάλες φλόγες. Σωθήκαμε γιατί δεν είχε δίπλα μας πεύκα και γιατί ο δρόμος διαφυγής οδηγούσε μέσα στην πόλη. Φυσικά η "πύρινη κόλαση" συνεχίστηκε, το βράδυ επεκτάθηκε προς την λίμνη του Μαραθώνα και η εικόνα που παρουσίαζε φαίνεται πατώντας εδώ.

Ο κοντραφόκος
Δεν είναι μόνον η Ελλάδα που ταλαιπωρείται με δασικές πυρκαγιές το καλοκαίρι. Όλη η νότια Ευρώπη αντιμετωπίζει αυτή την κατάσταση. Στην Γαλλία οι φλόγες έχουν μπει μέσα στους χλιδάτους οικισμούς της Κυανής Ακτής κι έχουν κάψει εκατοντάδες βίλες. Τα ίδια συμβαίνουν και στην Ιταλία, όπου πριν λίγες μέρες με τον καύσωνα είχαν μεγάλες φωτιές σε Καλαβρία, Σικελία και Σαρδηνία. Οι Ιταλοί, λοιπόν, είναι αυτοί που έχουν επινοήσει έναν τρόπο αντιμετώπισης της «πύρινης κόλασης».

Ο κοντραφόκος είναι ένας τρόπος να αντιμετωπιστεί η επέκταση της δασικής πυρκαγιάς με το άναμα μία άλλης φωτιάς σε απόλυτα ελεγχόμενο χώρο. Έτσι όταν η ανεξέλεγκτη «πύρινη κόλαση» της μεγάλης φωτιάς φτάσει στον καμένο χώρο δεν έχει τίποτα να κάψει και σταματάει. Είναι δηλαδή κάτι σαν τις αντιπυρικές ζώνες.

Ο κοντραφόκος (από τις ιταλικές λέξεις contro + fuoco, δηλαδή αντίθετη φωτιά) εφαρμοζόταν στα Δωδεκάνησα και κυρίως στην Ρόδο. Την τεχνική την έμαθαν από τους Ιταλούς στην διάρκεια της ιταλικής κατοχής της Δωδεκανήσου στον Μεσοπόλεμο. Ο κοντραφόκος απαιτεί όμως μεγάλη πείρα πάνω στην τοπογραφία μιας περιοχής, την οικολογία της, τους ανέμους κλπ κι έτσι όταν εφαρμόστηκε στην τελευταία μεγάλη φωτιά της Ρόδου είχε τα αντίθετα αποτελέσματα. Δημιούργησε ένα νέο μεγάλο μέτωπο.



Η βοήθεια του Θεού

Με όλα τα προηγούμενα θέλω να δείξω ότι το πρόβλημα με την καταστροφή της Πάρνηθας ήταν η επέκτασή της. Από την στιγμή που τους ξέφυγε η φωτιά κι άρχιζε να ανηφορίζει προς την κορφή μέσα από ρεματιές, χαράδρες και πλαγιές μόνον η τύχη (ή η βοήθεια του Θεού) θα την σταμάταγε. Και τους ξέφυγε γιατί δεν υπήρχαν δυνάμεις επιφυλακής και επιτήρησης (που; μα στον εθνικό δρυμό) ώστε να υπάρξει έγκαιρη ειδοποίηση και επέμβαση για το σβήσιμο της φωτιάς πριν πάρει την ανηφόρα. Κι αν υπήρχαν έκαναν οτιδήποτε άλλο παρά να επιτηρούν.

Βλέποντας από την "Θέα" την φωτιά να κατεβαίνει από την Πάρνηθα προς διάφορες κατευθύνσεις οι εθελοντές των "Φίλων του Δάσους" κι όλοι μας λέγαμε πως μόνο ο Θεός μπορεί να την σταματήσει. Και την σταμάτησε λίγο μετά τα μεσάνυχτα, γιατί έπεσε ο αέρας. Ήταν το κρίσιμο σημείο που οι άνεμοι από δυτικοί θα γύριζαν σε βόρειους και θα δρόσιζαν την πυρωμένη από τον καύσωνα τσιμεντούπολη. Ο καιρός που δημιούργησε το υπόβαθρο (για την αιτία, ας όψεται η ΔΕΗ) για την μεγάλη φωτιά, αυτός ήταν που έδωσε και την λύση. Αλλά πλέον ήταν αργά...

Την περασμένη Πέμπτη βιώσαμε όλοι στην Αθήνα μια μαύρη νύχτα καταστροφής. Θα ακολουθήσουν πολλές άλλες μέρες καταστροφών, αν δεν αντιδράσουμε. Το Ίντερνετ ούτε δίνει ούτε επιβάλει λύσεις. Είναι όμως το πιο γρήγορο, το πιο αξιόπιστο και το πιο ελεύθερο μέσο πληροφόρησης, συντονισμού και συνεργασίας. Ας βρούμε όλες τις απαραίτητες πληροφορίες. Ας τις ανεβάσουμε και ας τις ανταλλάξουμε. Ας συνεργαστούμε. Ας συντονιστούμε στα μπλοκ, στα σαϊτ, στις λίστες. Γιατί αν δεν το κάνουμε, η μαύρη νύχτα της καταστροφής στην Πάρνηθα δεν θα είναι η τελευταία. Θα ακολουθήσουν πολλές άλλες. Και τότε αλλοίμονο σε μας, τα παιδιά μας και τα εγγόνια μας...