ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΤΟΥ ΜΠΛΟΚ

Δευτέρα 24 Οκτωβρίου 2011

Crocus laevigatus - Κρόκος ο λείος

Πεντέλη 24/12/2007

Ο Κρόκος ο λείος (Crocus laevigatus, Bory & Chaub. 1832) είναι ενδημικός της νότιας Ελλάδας, με πλατιά εξάπλωση στην Αττική. Πήρε το όνομά του από τους χιτώνες του βολβού του που είναι λείοι. Εδώδιμος με γεύση κάστανου.
Βολβώδες φυτό. Φύλλα 3-4.
Βιότοπος: πετρώδεις θέσεις, θαμνώνες, φρυγανότοποι, διάκενα πευκοδασών σε υψόμετρα από το επίπεδο της θάλασσας μέχρι 1500 μέτρα.
Άνθη: με χρωματική ποικιλομορφία, λευκά, μοβ-ρόδινα, λιλά, δίχρωμα, με μία έως τρεις ραβδώσεις στα τρία εξωτερικά τέπαλα. Λαιμός κίτρινος.
Στύλος με «στίγματα» κίτρινα ή πορτοκαλί που διαχωρίζονται δενδροειδώς σε πολλά νημάτια. Ανθήρες λευκοί.
Άνθιση: από τον Οκτώβριο.

Ετυμολογία:
Crocus > κρόκος (πιθανώς από την κρόκη, υφάδι).
laevigatus > levigo λειαίνω, γυαλίζω = λείος.

 Πάρνηθα, Αγία Τριάδα 07/11/2007

Πεντέλη 30/11/2008

Πεντέλη 30/11/2008

Πάρνηθα 25/11/2009

Πεντέλη 24/11/2009

Πάρνηθα 06/11/2009

Λαύριο 05/12/2008

Λαύριο 05/12/2008

Υμηττός 21/11/2008


Τρίτη 18 Οκτωβρίου 2011

Οι τουλίπες της Πάρνηθας

Tulipa sylvestris subsp. australis
Πάρνηθα κορυφές 29/04/2011

Είτε με τα ποδήλατα είτε πεζοπορώντας στα μονοπάτια, όλο και περισσότεροι ερχόμαστε σε επαφή με τη φύση στα βουνά της Αττικής. Κάποιοι τυχεροί ανακαλύπτουν με έκπληξη τις τουλίπες της Πάρνηθας. Στην Ελλάδα υπάρχουν 11 είδη άγριας τουλίπας και τρία από αυτά ευδοκιμούν στην Πάρνηθα.

Στην κοιλάδα κάτω από το Κατσιμίδι, στο οροπέδιο της Μόλας και σε μερικές ακόμα θέσεις με λιβάδια ανθίζει η κόκκινη Τουλίπα του Χάγκερ (Tulipa hageri). Ποιος είναι ο κύριος Φρειδερίκος Χάγκερ (Friedrich Hager, 1822-1902); Είναι αυτός που πρώτος συνέλεξε το φυτό κοντά στο αρχαίο φρούριο της Δεκέλειας, στο σημερινό Τατόϊ. Ο Γερμανός βοτανολόγος Θεόδωρος Χελδράϊχ (Theodor von Heldreich), που ήρθε στην Ελλάδα το 1843, έγινε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και παρέμεινε στη χώρα μας μέχρι τον θάνατό του το 1902, περιέγραψε επιστημονικά την τουλίπα της Πάρνηθας και της έδωσε τιμητικά το όνομα του Χάγκερ. Η Τουλίπα του Χάγκερ είναι ενδημική των Βαλκανίων και εξαπλώνεται σε Ελλάδα, Βουλγαρία και Τουρκία.

Αυτή η τουλίπα της Πάρνηθας θα παρέμενε γερμανική υπόθεση, αν δεν παρενέβαινε ο διάσημος στην εποχή του Ελβετός βοτανολόγος  Εδμόνδος Μπουασιέ (Edmond Boissier, 1810-1885), ο οποίος αποφάνθηκε ότι πρόκειται για μια χρωματική παραλλαγή της Τουλίπας του Ορφανίδη (Tulipa οrphanidea), που ο ίδιος περιέγραψε και είναι ενδημική της Κεντρικής Ελλάδας και  Πελοποννήσου.

Μια δεύτερη τουλίπα στην Πάρνηθα είναι η κόκκινη «Τουλίπα η κυματόφυλλη», ένα σπάνιο είδος που περιλαμβάνεται στο «Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Φυτών της Ελλάδας» (Red Data Book). Την πρωτοβρήκε ο Χελδράϊχ στην Βοιωτία και της έδωσε το όνομα «βοιωτική» (boeotica) για να επέμβει πάλι ο Μπουασιέ και να της δώσει το όνομα undulatifolia (= με κυματιστά φύλλα). Έχει μεγάλο άνθος και θεωρείται από τις ωραιότερες ελληνικές τουλίπες. Εξαπλώνεται σε Ελλάδα, πρώην Γιουγκοσλαβία και Ανατολία. Φυτρώνει σε σιταροχώραφα στην Κεντρική Ελλάδα, Πελοπόννησο, Χίο και Λέσβο. Στην Πάρνηθα άνθιζε σε λιβάδια της βόρειας πλευράς του βουνού αλλά πλέον είναι εξαιρετικά σπάνια.

Η κίτρινη τουλίπα με το μακρόσυρτο επιστημονικό όνομα «Τουλίπα η δασική υποείδος του νότου» (Tulipa sylvestris subsp. australis) έχει ευρεία εξάπλωση στα Βαλκάνια. Στην Πάρνηθα τη βρίσκουμε σε αρκετές πετρώδεις θέσεις και βραχώδη μέρη. Έχει ύψος μέχρι 45 εκατοστά και 1-2 κίτρινα άνθη.

Οι τουλίπες είναι βολβώδη φυτά. Αν πιστεύετε ότι πατρίδα τους είναι η Ολλανδία, κάνετε λάθος. Οι Ολλανδοί είδαν για πρώτη φορά τουλίπες το 1593, όταν ο πρεσβευτής τους Μπούσμπεκ στην Κωνσταντινούπολη έδωσε μερικούς βολβούς τουλίπας στο συμπατριώτη του βοτανολόγο Κάρολο Κλούσιους. Σύντομα άρχισαν την εντατική καλλιέργεια της τουλίπας και γρήγορα οι αγοραπωλησίες βολβών και ποικιλιών έγιναν χρηματιστηριακό προϊόν. Το 1637 το χρηματιστήριο της τουλίπας κατέρρευσε σε μια μέρα. Γιατί; Διότι ξαφνικά οι Ολλανδοί ανακάλυψαν ότι δεν… υπήρχαν τουλίπες. Οι συναλλαγές γίνονταν σε μελλοντικά συμβόλαια (futures). Χρηματοδοτούσαν τους βολβούς και συναλλάσσονταν με τα δικαιώματα που θα είχαν όταν θα άνθιζαν οι τουλίπες, αγοράζοντας και πουλώντας πιθανές αποδόσεις. Και κάποια χρονιά δεν άνθισαν…

Η Ολλανδία σταδιακά έφερε την καλλιέργεια της τουλίπας σε κανονικά πλαίσια και μετέτρεψε τις τουλίπες σε εξαγώγιμο προϊόν. Σήμερα εμείς στην Ελλάδα, που είναι μία από τις πατρίδες της τουλίπας, κάνουμε εισαγωγή βολβών και λουλουδιών από την Ολλανδία. Δοξάστε μας…

Tulipa οrphanidea 
Κατσιμίδι 21/04/2011 Katsimidi

 Tulipa undulatifolia (συνώνυμο: Τulipa boeotica)
photo (c) Antonis Taglidis Αντώνης Ταγλίδης

Τετάρτη 12 Οκτωβρίου 2011

Sinapis Nigra ή είμαστε για τις βρούβες

Περισσός 14/02/2008 Τουρκοβούνια

Μετά τις πρώτες βροχές αρχίζουν να βλασταίνουν πολλά εδώδιμα χορταρικά. Ανάμεσά τους είναι και οι βρούβες. Οι βρούβες είναι από τα πιο κοινά και δημοφιλή άγρια χόρτα στην Ελλάδα. Φυτρώνουν παντού και επειδή δεν έχει νόημα να καλλιεργηθούν όπως οι ζοχοί, συλλέγονται και πουλιούνται στις λαϊκές αγορές σαν άγρια χόρτα. Υπάρχουν αρκετά χόρτα που ονομάζουμε «βρούβες» και που ανήκουν στα γένη Sinapis (σινάπι), Sisymbrium (σισύμβριo) και Erysimum (ερύσιμο). Τα συναντάμε με διάφορα ονόματα: βρούβα, αγριόβρουβα, ραπανόβρουβα, λαψανόβρουβα, σκυλόβρουβα, γλυκόβρουβα, μαυρόβρουβα. Στο γένος Sinapis περιλαμβάνονται τρία υποείδη, η Sinapis Alba (άσπρη), η Sinapis Nigra (μαύρη) και Sinapis Arvensis (άγρια). Η διαφορά τους βρίσκεται στο χρώμα των νευρώσεων που έχουν τα φύλλα τους, στο αρχικό στάδιο βλάστησης όταν σχηματίζουν ροζέτα. Συγγενές και πολύ όμοιο με το Sinapis είναι και το γένος Brassica. Το «ερύσιμον» που αναφέρει ο Θεόφραστος το πιθανότερο είναι ότι περιγράφει τη κοινή βρούβα, που φυτρώνει ακόμα και στα μπάζα

Οι βρούβες βγαίνουν σε ηλιόλουστα και ασβεστώδη εδάφη. Δεν έχουν ιδιαίτερες απαιτήσεις σε νερό και τις βρίσκουμε σε χωράφια, ερειπωμένους τοίχους, υποβαθμισμένα και μπαζωμένα εδάφη, σκουπιδότοπους και σαν ζιζάνιο στους σπαρμένους με στάρι αγρούς. Και φυσικά βλασταίνουν μέσα στην Αθήνα, αρκεί να βρουν ελεύθερο έδαφος. Ανθίζουν από τον Μάϊο έως τον Οκτώβριο.Τα άνθη σχηματίζουν βότρυ και αποτελούνται από τέσσερα πέταλα σε σχήμα σταυρού.

Τρώγονται τα φύλλα σε βραστή σαλάτα με ελαιόλαδο και λεμόνι. Πολύ νόστιμα και τρυφερά είναι τα ανθοφόρα βλαστάρια τους που κόβονται μαζί με τα μπουμπούκια νωρίς την άνοιξη. Ονομάζονται πορίχια ή τσιμπιτά ή τσιμπιτή βρούβα, από τον τρόπο που κόβονται, σαν να τσιμπάμε τους πολύ τρυφερούς βλαστούς. Στις γλυκές βρούβες τα «τσιμπιτά» λέγονται και «γλυκοβλάσταρα». Γίνονται βραστά, όπως και τα φύλλα, αλλά σε πολλά χωριά συνηθίζουν να τα βάζουν σε λαδερά φαγητά με κουκιά ή αρακά. Γενικά, οι βρούβες δίνουν μια κάπως βαριά μυρωδιά, παρόμοια με του μπρόκολου. Αποδίδουν μία ελαφρώς καυστική γεύση, πικρή, που παντρεύεται με την γεύση του λαδιού και πηγαίνει άριστα με τα ψάρια.

Όλες οι βρούβες έχουν φαρμακευτικές ιδιότητες και η βρώση τους θεωρείται καθαρτική, αποτοξινωτική, τονωτική με ευεργετικά αποτελέσματα στο κυκλοφοριακό και τη καρδιά. Από την αρχαιότητα οι σπόροι του σιναπιού πιστεύεται ότι έχουν διεγερτικές ικανότητες. Από τους σπόρους του παράγεται η μουστάρδα. Οι σπόροι της μαύρης βρούβας χρησιμοποιούνται για παραγωγή φαρμάκων.

Η λέξη «βρούβα» θεωρείται αντιδάνειο από την λατινική. Βολβός > bulbus (λατινικά) > βούλβα > βρούβα.

Η παροιμιώδης έκφραση «πήγε για βρούβες» ή τον «έστειλα για βρούβες» χρησιμοποιείται για πράξεις ανώφελες, που δεν έχουν κανένα πρακτικό σκοπό ή αποτέλεσμα. Κι αυτό λέγεται, διότι οι βρούβες είναι τόσο κοινές και φυτρώνουν παντού ώστε πραγματικά είναι άσκοπο να βάλει κάποιος στόχο να βρει και να μαζέψει βρούβες.



Κυριακή 9 Οκτωβρίου 2011

Colchicum sfikasianum

Υμηττός 08/10/2001 Αγία Παρασκευή

Το Κολχικό του Σφήκα (Colchicum sfikasianum, Kit Tan & Iatrou 1995) είναι ελληνικό ενδημικό με ανώμαλη εξάπλωση σε Ιόνιο (Ζάκυνθος, Κεφαλλονιά, Ιθάκης) Μάνη, Μαλέα, και Υμηττό.
Βολβώδες φυτό, δηλητηριώδες σε όλα του τα μέρη. Τα φύλλα εμφανίζονται μετά την άνθιση. Το όνομα του δόθηκε για να τιμηθεί ο ερευνητής της ελληνικής χλωρίδας Γιώργος Σφήκας, που το ανακάλυψε το 1988 στη Μονεμβασιά.
Βιότοπος: φρυγανότοποι και ανοίγματα πευκοδασών, σε χαμηλά και μεσαία υψόμετρα.
Άνθη: μεγάλα, ρόδινα, με ελαφρά μωσαΐκωση. Ανθήρες κίτρινοι.
Άνθιση: από αργά τον Αύγουστο.
Εξάπλωση στην Αττική: μόνο στον Υμηττό.

Ετυμολογία:
Colchicum > Κολχίς (αρχαία όνομα της σημερινής Γεωργίας). Κατά τον Διοσκουρίδη, το κολχικό φύτρωνε άφθονο στην Κολχίδα και την Μεσσηνία.
sfikasianum > αφιερωμένο στον ερασιτέχνη φυσιοδίφη και ζωγράφο της φύσης Γιώργο Σφήκα.





Πέμπτη 6 Οκτωβρίου 2011

Erica manipuliflora ρείκι το μελισσοτροφικό

Τουρκοβούνια  13/10/2007 Γαλάτσι (Βέικος)

Η Erica manipuliflora, Salisb. 1802 είναι μεσογειακό φυτό, με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα.
Κοινή ονομασία: ρείκι.
Το φθινοπωρινό ρείκι είναι μικρός φρυγανώδης θάμνος απλωτός ή όρθιος, πολύκλαδος με ξυλώδη βάση. Φύλλα μικρά, γραμμοειδή χλοοπράσινα σε σπονδύλους. Άνθη πολλά, μικρά, κωδωνοειδή ρόδινα σε μακριές ταξιανθίες.
Σε μια εποχή που η ελληνική φύση μόλις αρχίζει να αναγεννάται και το τοπίο κυριαρχείται ακόμα από τα ξερά χόρτα, τα ρείκια με την εκρηκτική ανθοφορία τους προσφέρουν άφθονη τροφή στις μέλισσες.
Από αυτό το άριστο μελισσοτροφικό φυτό βγαίνει το ρεικόμελο, το οποίο από άλλους θεωρείται πολύ καλό μέλι και από άλλους κατώτερης ποιότητας. Οι δεύτεροι ακολουθούν τον αρχαίο γιατρό και φαρμακοποιό Διοσκουρίδη, ο οποίος θεωρεί ότι οι μέλισσες που τρυγούν τα ρείκια «μέλι εργάζονται ου σπουδαίον».
Χλωριδικά πάντως το ρείκι θεωρείται ότι κυριαρχεί σε υποβαθμισμένα εδάφη, κάτι που βέβαια δείχνει την χρησιμότητά του για περιοχές που έχουν καταστραφεί από πυρκαγιές και  άλλες αιτίες. Επί της ουσίας η θεαματική ανθοφορία των ρεικιών αναγγέλει το τέλος των δυσκολιών από το ελληνικό ξηροθερμικό καλοκαίρι και την μετάβαση στην εποχή της αναγέννησης και της αφθονίας στην ελληνική φύση.
Το σημερινό όνομα του φυτού είναι το ίδιο με το αρχαίο: ερείκη > ερείκιον > ρείκι.
Απαντάται σε θαμνότοπους και φρύγανα, ενώ συχνά καλύπτει μεγάλες επιφάνειες δίνοντας χρώμα στο μονότονο φθινοπωρινό τοπίο.
Ανθίζει από τον Σεπτέμβριο.

Ετυμολογία:
Erica > ερείκη (όνομα φυτού που αναφέρεται από τον Διοσκουρίδη).
manipuliflora > manipulus σπείρα, ομάδα + flos floris άνθος.