Η κάππαρη βγαίνει στα όρη και το Μοναστηράκι

Μοναστηράκι 05/06/2007

Έχουμε που έχουμε τα βάσανά μας (όποια έχει ο καθένας) μας ήρθε και το μνημόνιο, που να σηκώσουμε το βλέμμα μας για να δούμε τι υπάρχει τριγύρω μας. Αν βρεθείτε καλοκαίρι στον σταθμό του ΗΣΑΠ στο Μοναστηράκι, αν δεν σας ενοχλεί η ζέστη και αν φυσικά σηκώσετε το βλέμμα σας, θα παρατηρήσετε να φυτρώνει μέσα από τους πέτρινους τοίχους ένα φυτό με μεγάλα λευκορόδινα άνθη. Το φυτό είναι η κάππαρη που, εκτός από τα όρη όπως υποστηρίζει το ρεμπέτικο τραγούδι, βγαίνει σε τοίχους παλιών σπιτιών στην Πλάκα, τα Εξάρχεια, το Μεταξουργείο και βεβαίως σε… σταθμούς τρένων.

Η κάππαρη είναι ασβεστόφιλο φυτό, γι’ αυτό και αγαπά τους τοίχους. Κατά κάποιο τρόπο οι τοίχοι μοιάζουν με τον φυσικό της βιότοπο, που είναι τα ασβεστολιθικά βράχια με τις τόσες ρωγμές που διαθέτουν. Η κάππαρη ανθίζει το καλοκαίρι. Το μέρος του φυτού που τρώμε είναι τα μπουμπούκια των λουλουδιών του και όχι οι καρποί τους, όπως ίσως πιστεύουν πολλοί.

Τα μπουμπούκια της κάππαρης γίνονται τουρσί και πλουτίζουν με την εξαιρετική τους γεύση σάλτσες και σαλάτες, ιδιαίτερα τις ντοματοσαλάτες.  Συνεχίζουμε και σήμερα να χρησιμοποιούμε το αρχαίο όνομα «κάππαρις», που είναι πανάρχαιο και διατηρείται επίσης στην επιστημονική λατινική ονομασία (Capparis spinosa = Κάππαρις η ακανθώδης). Ο Μπαμπινιώτης στο λεξικό του γράφει ότι η λέξη κάππαρις είναι άγνωστης ετυμολογίας και αποτελεί μάλλον γλωσσικό δάνειο. Αλλά κι εδώ δάνειο, βρε παιδιά; Πως γίνεται να δανείστηκαν οι αρχαίοι Έλληνες μια ξένη λέξη για ένα φυτό που είναι τόσο κοινό ώστε να φυτρώνει ακόμα και στους τοίχους των σπιτιών τους;

Ο αρχαίος γιατρός Διοσκουρίδης συνιστά να είναι καλά μαγειρεμένη η κάππαρη, γιατί έτσι δεν επιβαρύνει το στομάχι. Ο αρχαίος γευσιγνώστης Αθήναιος την αναφέρει έξι φορές στους «Δειπνοσοφιστές» του. Γενικά όμως στην κλασική αρχαιότητα την θεωρούσαν τροφή για τους φτωχούς. Ο ποιητής Τιμοκλής σατιρίζει την διασημότερη εταίρα της αρχαιότητας, την Φρύνη, βάζοντάς την να πουλάει κάππαρη στην αγορά της Αθήνας. Οι πλούσιοι Ρωμαίοι δεν την καταδέχονταν. Όχι όμως και οι Βυζαντινοί, που τη θεωρούσαν θαυμάσιο ορεκτικό («ενόρεκτος κάππαρις») όπως γράφει ο Παύλος ο Αιγινήτης.

Σήμερα, η κάππαρη τουρσί σε βαζάκια βρίσκεται στα ράφια όλων των σούπερ μάρκετ. Τα μπουμπούκια της αρχίζουν να συλλέγονται από τις αρχές Ιουνίου. Μπαίνουν σε νερό για δέκα μέρες και στη συνέχεια σε ξίδι και αλάτι. Σε ένα μήνα η κάππαρη είναι έτοιμη να μπει στις καλοκαιρινές σαλάτες.

Όπως όλα τα φυτά έτσι και η κάππαρη έχει φαρμακευτικές ιδιότητες. Τα μπουμπούκια και η ρίζα της είναι απολυμαντικά των νεφρών, εμμηναγωγά, ανθελμινικά, διουρητικά και τονωτικά. Θεωρούνται επίσης αποτελεσματικά κατά της αρτηριοσκλήρυνσης, των αιμορροΐδων, του κρυολογήματος και της οσφυαλγίας.

Η κάπαρη μπήκε και στο ρεμπέτικο τραγούδι. Όχι για την υπόξινη γεύση της αλλά μάλλον γιατί κάνει ομοιοκαταληξία με τη ζάχαρη. Να τι λέει το σχετικό τραγούδι του Μιχάλη Γενίτσαρη (1917-2005):

Στα όρη βγαίνει η κάππαρη
τα χείλη σου είναι ζάχαρη

κι όλο μου λεν λόγια γλυκά
ωραία Θεσσαλονικιά
Πετούν τα μάτια σου φωτιές
και μαραζώνεις τις καρδιές,
μαράζωσες κι εμένανε
που μ’ έχει η μάνα μου ένανε

Τουρκοβούνια 01/08/2009, άνθος και μπουμπούκια