ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΤΟΥ ΜΠΛΟΚ

Δευτέρα 28 Σεπτεμβρίου 2009

Rosmarinus officinalis δεντρολίβανο

Υμηττός

Το δενδρολίβανο (Rosmarinus officinalis L. 1753) είναι μεσογειακό φυτό, με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα.
Βιότοπος: μακία βλάστηση, δρόμοι, κωνοφόρα δάση, σε υψόμετρα 0-600 μ. Απαντάται συνήθως καλλιεργημένο ή σε οικισμούς και αναδασώσεις. Αυτοφυείς πληθυσμοί υπάρχουν διάσπαρτοι σε παράκτιες περιοχές.
Μεγάλο, πολύκλαδο φρύγανο ή θάμνος με φύλλα γραμμοειδή, ακιδωτά. Άνθη μασχαλιαία, λευκά ή κυανά, με κυανοϊώδη στίγματα και χαρακτηριστικά μεγάλους στήμονες.
Το δενδρολίβανο είναι τυπικό φυτό της ελληνικής και μεσογειακής χλωρίδας. Είναι αειθαλής θάμνος, που απαντά αυτοφυής σε όλες τις προσηλιακές θέσεις και ιδιαίτερα σε παραθαλάσσιες περιοχές, με άγονο ή πετρώδες έδαφος. Καλλιεργείται πολύ εύκολα αλλά τα άγρια φυτά έχουν σαφώς πιο έντονο άρωμα. Είναι φυτό φαρμακευτικό, αρωματικό και αρτυματικό, γι’ αυτό και έχει εξέχουσα θέση στην ελληνική κουζίνα. Σ’ αυτό αναφέρεται η τέταρτη «Λιβανωτίς» του Διοσκουρίδη, ο οποίος αναφέρει ότι οι Ρωμαίοι την ονόμαζαν «ροσμαρίνουμ». Όμως ήδη από τα πρώτα βυζαντινά χρόνια στην Ελλάδα λεγόταν «δενδρολίβανο», όπως φαίνεται από το σύγγραμμα «Γεωπονικά».
Τα φύλλα του περιέχουν αλκαλοειδή (ροσμαρισίνη), φλαβονοειδή (διοσμίνη) τανίνες και ρητίνες. Το αιθέριο έλαιο περιέχει βορνεόλη, λιναλόλη, κανφένιο, κινεόλη και καμφορά. Δρα ως αντισηπτικό, αντισπασμωδικό, αρωματικό, χολαγωγό, εφιδρωτικό, εμμηνοπαυσιακό, δυναμωτικό, οφθαλμικό, τονωτικό, στομαχικό. Είναι αναλγητικό, αντιρρευματικό και διεγερτικό του κυκλοφοριακού συστήματος.
Συλλέγονται τα φύλλα και τα λεπτά κλαδιά το καλοκαίρι.
Στην ελληνική κουζίνα χρησιμοποιείται ως άρτυμα σε κρέατα, πουλερικά, ψάρια, σαλιγκάρια, θαλασσινά και σάλτσες, με πιο γνωστή την παραδοσιακή σάλτσα σαβόρι.
Ανθίζει Μάρτιο - Μάιο.

Ετυμολογία:
Rosmarinus > ros δροσιά (και ευρύτερα βάλσαμο, άρωμα)+ marinus θαλάσσιος (για τον κύριο βιότοπό του).
officinalis > offícina, μεσαιωνικό εργαστήριο για παρακευή φαρμάκων και αρωμάτων = φαρμακευτικό.


Δευτέρα 21 Σεπτεμβρίου 2009

Καλέντουλα, το σαφράν των φτωχών


 Αρχαία Αγορά 23/12/ 2007

Η Calendula arvensis (Vaill.) L. 1763, είναι ευρωμεσογειακό είδος με μεγάλη εξάπλωση σε όλη την Ελλάδα.
Κοινό φυτό με ύψος έως 30 εκ.
Φύλλα λογχοειδή, συχνά ελαφρώς οδοντωτά, τα κατώτερα έμμισχα. νεφροειδή, οδοντωτά.
Βιότοπος: χωράφια σε αγρανάπαυση, ελαιώνες, δρόμοι, ξηρά λιβάδια, σε υψόμετρα 0-700 (-1200) μ.
Κεφάλια μέχρι 2 εκ., με όλα τα ανθίδια προτοκαλόχρωμα.
Ανθίζει από τον Φεβρουάριο.

Ετυμολογία:
Calendula > calendae, πρωτομηνιά στο ρωμαϊκό ημερολόγιο - υπαινιγμός για την ανθοφορία που διαρκεί μεγάλο διάστημα.
arvensis > arvum, αγρός = αρουραία, των αγρών.


Από τα άνθη της καλέντουλας παράγεται αιθέριο έλαιο, πλούσιο σε καροτίνες, που χρησιμοποείται στη θεραπεία πληγών και εγκαυμάτων. Στην ιατρική χρησιμοποιείται για τις εμμηναγωγές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητές της. Στην λαϊκή ιατρική η χρήση της είναι απολυμαντική, αντισηπτική και επουλωτική των πληγών. Παλιά χρησιμοποιούσαν τα πορτοκαλοκίτρινα γλωσσοειδή ανθίδια των λουλουδιών της για να νοθεύουν το σαφράν του κρόκου. Στην μαγειρική τα αποξηραμένα και τριμμένα ανθίδια της χρωματίζουν τυριά, σούπες, πιλάφια, μακαρονάδες, κοτόπουλο, γι’ αυτό και θεωρείται το «σαφράν των φτωχών».

Δευτέρα 14 Σεπτεμβρίου 2009

Cyclamen graecum subsp. graecum

Υμηττός 01/09/2009

Το Κυκλάμινο το ελληνικό (Cyclamen graecum Link. 1834 subsp. graecum) είναι κονδυλώδες φυτό Ελλάδας, Μικράς Ασίας και Κύπρου.
Έχει ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα με εξαίρεση την Πίνδο
Κόνδυλος σφαιρικός με χοντρό και άγριο φλοιό. Ρίζες χοντρές, σαρκώδεις.
Τα φύλλα βγαίνουν προς το τέλος της ανθοφορίας. Είναι μεγάλα, καρδιοειδή, με την κάτω επιφάνειά τους πορφυρή και την επάνω σκουροπράσινη με ανταύγειες ανοιχτοπράσινες ή ασημί και διάφορα σχέδια.
Άνθη ρόδινα σε διάφορες αποχρώσες και στην βάση τους πορφυρά, πολλά, σε μακρύ ποδίσκο, δίχως φύλλα. Τα άνθη γέρνουν προς τα κάτω, ενώ τα πέντε πέταλα (λοβοί της στεφάνης) στρέφονται προς τα πίσω και πάνω. Στην βάση κάθε πέταλου υπάρχουν «ωτιόμορφα εξαρτήματα» (αυτάκια).
Ανθίζει από τον Σεπτέμβριο σε βραχώδεις και πετρώδεις περιοχές, φρυγανότοπους, θαμνώνες, συνήθως σε ηλιόλουστες θέσεις.

*** Στην Ρόδο φύεται το υποείδος anatolicum και στην Κρήτη (νομός Χανίων) το υποείδος candicum, ενδημικά και τα δύο.

Ετυμολογία
Cyclamen > κυκλάμινος > κύκλος - από τους τέλειους κύκλους που κάνουν οι καρποφόροι βλαστοί καιη στεφάνη.
graecum > Graecia (το όνομα της Ελλάδας στα λατινικά) > Γραικός.
...

Σάββατο 12 Σεπτεμβρίου 2009

Vitex agnus-castus λυγαριά

Οινόη 03/09/2009

Η Λυγαριά (Vitex agnus-castus L. 1753), είναι αειθαλής, αρωματικός θάμνος, με ύψος 1-3 μέτρα. Φυτό της Μεσογείου και της ΝΔ Ασίας, με εξάπλωση σε όλη την Ελλάδα.
Τα κλαδιά της είχαν ποικίλες χρήσεις στο παρελθόν, με πιο κοινή αυτή της καλαθοπλεκτικής (λυγίζουν και πλέκονται χωρίς να σπάνε).
Τα φύλλα είναι σύνθετα με φυλλάρια λογχοειδή, επιμήξη, ακέραια.
Βιότοπος: οικότοποι γλυκών νερών.
Τα άνθη είναι κυανόλευκα και αναπτύσσονται σε σπονδύλους, που σχηματίζουν όμορφο, μακρύ στάχυ.
Ανθίζει το καλοκαίρι.

Ετυμολογία:
Vitex > vieo λυγίζω, πλέκω > vitor λυγιστής > vitex, viticis = λυγαριά.
agnus-castus > α+γόνος, άγονος > αγνός > άγνος (η λυγαρια στην αρχαία) + castus (αγνός)
 
Υπάρχουν πολλά χωριά και τοπωνύμια που φέρουν τ΄όνομά της λυγαριάς.
Είναι κοινή και αγαπητή σε όλη την Ελλάδα, γι΄αυτό άλλωστε και έχει τραγουδηθεί, όπως στο γνωστό νησιώτικο παραδοσιακό τραγούδι, στο οποίο η κοπελιά παρομοιάζεται με λυγαριά:

Κόρη καραβοκύρη, κόρη καραβοκύρη
κόρη καραβοκύρη κι όμορφη κοπελιά
Κορμί κυπαρισσένιο, λυγάς σα λυγαριά
Λυγαριά, λυγαριά, εσένα έχω στην καρδιά
Λυγαριά, λυγαριά, θα σε κλέψω μια βραδιά

Τρίτη 8 Σεπτεμβρίου 2009

Colchicum lingulatum

Πάρνηθα 03/09/2009 Φυλή

Το Κολχικό το γλωσσοειδές (Colchicum lingulatum Boiss. & Spuner 1844) είναι ενδημικό Αττικής, Εύβοιας και Βοιωτίας. Περιγράφτηκε το 1884 από την Πάρνηθα.
Πολυετές, βολβώδες φυτό. Δηλητηριώδες, όπως όλα τα κολχικά. Φύλλα λογχοειδή έως γλωσσοειδή, κυματιστά, λεία που αναπτύσσονται μετά την άνθηση. Τα ξερά φύλλα παραμένουν πάνω στο φυτό μέχρι την επόμενη ανθοφορία.
Βιότοπος: σε ανοιχτές θέσεις με φρύγανα και σε λεπτό και πετρώδες στρώμα εδάφους. Υψόμετρο: 200 - 1200 μέτρα.
Άνθη: ροζ-λιλά που μερικές φορές έχουν τετράγωνες διαγραμμίσεις.
Άνθιση: από αργά τον Αύγουστο μέχρι τις αρχές Οκτωβρίου.
Εξάπλωση στην Αττική: Πάρνηθα, Πατέρας, Κιθαιρώνας.
Περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο των Σπάνιων & Απειλούμενων Φυτών της Ελλάδας (2009) με τον χαρακτηρισμό Σχεδόν Απειλούμενο (ΝΤ).

Ετυμολογία:
Colchicum > Κολχίς (αρχαία όνομα της σημερινής Γεωργίας). Κατά τον Διοσκουρίδη, το κολχικό φύτρωνε άφθονο στην Κολχίδα και την Μεσσηνία.
lingulatus, -a, -um > língula  & lígula  γλωσοειδής άκρη, γλωσσίδιο = με γλωσοειδή άκρα, γλωσοειδής.

Πάρνηθα 03/09/2011 κορφές

Πέμπτη 3 Σεπτεμβρίου 2009

Κατακα(υ)μένη Πεντέλη

Η λήψη της φωτογραφίας πάνω έγινε την περασμένη Τρίτη (1 Σεπτεμβρίου 2009) στην κεντροδυτική Πεντέλη, που δεν κάηκε στην πρόσφατη πυρκαγιά του Αυγούστου. Κάηκε το 2000 και το μαυρισμένο κουφάρι του πεύκου μένει από τότε να αγναντεύει την τσιμεντούπολη του Λεκανοπεδίου Αθηνών. Η φωτογραφία αυτή δεν λέει όμως την αλήθεια. Δίπλα στα καμένα πεύκα έχουν φυτρώσει από το 2000 πολλά μικρά πευκάκια, όπως δείχνει η φωτογραφία κάτω, με φόντο και την... απαραίτητη πλέον σε όλες τις βουνοκορφές κεραία της κινητής τηλεφωνίας.

Για τα καμένα πεύκα που αφήνουν τα δασαρχεία υπάρχει λόγος να μην κόβονται. Πρώτα απ΄όλα τα κουκουνάρια τους, που ανοίγουν σωρηδόν λίγες ώρες μετά την φωτιά, παρέχουν σπόρους για να φυτρώσει η νέα γενιά πεύκων. Προσφέρουν επίσης κάποια προστασία από τους ανέμους στα νέα φυτά, όπου ειδικά σ' αυτή την περιοχή της Πεντέλης οι κατεβατοί αέρηδες δεν σταματούν ποτέ. Και αντί να καταλήξουν στα τζάκια των νεόπλουτων, καλύτερα είναι να παρέχουν σταδιακά την βιομάζα τους στο οικοσύστημα. Στην κεντροδυτική Πεντέλη το πευκοδάσος θα ξαναγίνει, αλλά για να αποκτήσει πυκνότητα και ύψος θα περάσουν πολλές δεκαετίες, γιατί η περιοχή είναι πετρώδης και ταλαιπωρημένη από δεκάδες αρχαία και νεότερα λατομεία μαρμάρου.


Στην βορειανατολική όμως Πεντέλη, όπου δεν υπάρχουν λατομεία και το βουνό κρατάει ακόμα αρκετό χώμα, η αναγέννηση του πευκοδάσους ήταν μαζική, μετά την πυρκαγιά του 2000, όπως δείχνει η κάτω φωτογραφία (λήψη: 14 Αυγούστου 2007), με φόντο τις γνωστές εστίες αυθαιρέτων. Όλες αυτές οι πλαγιές που φαίνονται στην φωτογραφία κάηκαν πάλι προ ημερών. Το δάσος δεν μπορεί να αναγεννηθεί μόνο του, γιατί τα νεαρά πευκάκια δεν πρόλαβαν να καρπίσουν. Επομένως θα χρειαστεί αναδάσωση.

Την άποψη της WWF Ελλάς, για την φωτιά της Πεντέλης μπορείτε να την διαβάσετε στην σύνδεση


που έστειλε με σχόλιο της στο μπλοκ από την οργάνωση η κ. Θεοδότα Νάντσου