Fritillaria obliqua Οι μαύρες φριτιλάριες της Κυψέλης

Τουρκοβούνια 04/03/2014

Η Αγία Γλυκερία ήταν μια ειδυλλιακή θέση στα σύνορα Γαλατσίου και Κυψέλης. Σε ένα ωραιότατο πευκοδάσος υπήρχε ο ναός της Αγίας Γλυκερίας, που έδωσε το όνομα στην περιοχή, μία δροσερή πηγή συνεχούς ροής και μερικά εξοχικά κέντρα. Εδώ οι παλιοί Αθηναίοι έλυναν τις διαφορές τους με μονομαχίες μέχρι τη δεκαετία του 1920. Εδώ, επίσης, έκαναν τις γιορτές πανεπιστημιακοί σύλλογοι, επαγγελματικές συντεχνίες, εθνικοτοπικά σωματεία και αθλητικές ομάδες μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του 1950. Κι εδώ, στα βράχια των Τουρκοβουνίων πάνω από την Κυψέλη ζούσε ένα από τα σπανιότερα φυτά της Ελλάδας, η μαύρη φριτιλάρια που είναι στενή συγγενής με την τουλίπα.

Οι καιροί άλλαξαν. Σήμερα, από την κάποτε ειδυλλιακή περιοχή της Αγίας Γλυκερίας δεν έχει σωθεί ούτε ένα πεύκο και η δροσερή πηγή είναι κλειστή. Έχει απομείνει μόνο η εκκλησία. Το Γαλάτσι και η Κυψέλη με… ηρωικές εξορμήσεις γέμισαν με πολυκατοικίες τις πλαγιές των Τουρκοβουνίων, στην κορφή των οποίων δεσπόζει από το 1965 ο (επίσης… ηρωικός) αυθαίρετος «οικισμός Γεωργίου Παπανδρέου». Τίποτα δεν είναι όπως παλιά. Με μια εξαίρεση. Πάνω από τις πολυκατοικίες της Άνω Κυψέλης και δίπλα στον αυθαίρετο «παπανδρεϊκό» οικισμό, συνεχίζουν να ανθίζουν οι μαύρες φριτιλάριες.

Η Αγία Γλυκερία είναι η περιοχή από την οποία περιγράφτηκε επιστημονικά το 1859 η μαύρη φριτιλάρια. Η επιστημονική λατινική της ονομασία είναι Fritillaria obliqua, όπου obliqua σημαίνει «λοξή». Χρειάζεται ίσως να έχει τη… λόξα του ένα φυτό για να επιμένει ν’ ανθίζει στα βράχια της Άνω Κυψέλης. Το όνομά του το έδωσαν πάντως από τη θέση που έχει το άνθος σε σχέση με τον βλαστό και που θυμίζει ανεστραμμένη τουλίπα. Το κοινό της όνομα είναι «μαύρη φριτιλάρια» από το σκούρο μαυροκόκκινο χρώμα του άνθους. Είναι ένα άγριο ελληνικό φυτό που δεν χρειάζεται καμιά ανθρώπινη παρέμβαση στο DNA του, όπως η «Μαύρη Τουλίπα» που εξιστορεί στο μυθιστόρημά του ο (πατήρ) Αλέξανδρος Δουμάς.

Η μαύρη φριτιλάρια είναι ένα ενδημικό φυτό της Αττικής. Ανθίζει ακόμα σε λίγες θέσεις στα Τουρκοβούνια, πάνω από την Κυψέλη, στο Αττικό Άλσος και την Φιλοθέη. Ένας μεγάλος πληθυσμός της διατηρείται στη χερσόνησο Κυνόσουρα του Σχινιά αλλά και μέσα (τι ατυχία) στον Οικισμό Δικαστών και Εισαγγελέων. Υπάρχει επίσης σε δύο θέσεις στην Πάρνηθα, ίσως στην Πεντέλη και σε μερικές θέσεις στην Εύβοια.

Η μαύρη φριτιλάρια είναι ένα από τα σπανιότερα ελληνικά φυτά. Περιλαμβάνεται και στα δύο «Βιβλία Ερυθρών Δεδομένων των Σπάνιων & Απειλούμενων Φυτών της Ελλάδας» (Red Data Book). Είναι ένα παλαιογεωγραφικό φυτό που επέζησε από τους παγετώνες και τις μεγάλες κλιματικές αλλαγές του παρελθόντος. Υπήρχε πριν πολλές χιλιάδες χρόνια, από την εποχή που ανάμεσα στην Ελευσίνα και τη Σαλαμίνα υπήρχε μια μεγάλη λίμνη και που η Αττική ήταν ενωμένη με τη Νότια Εύβοια. Η ύπαρξη της μαύρης φριτιλάριας στην Αττική και την Εύβοια είναι σήμερα η ζωντανή απόδειξη ότι πριν χιλιάδες χρόνια αυτές οι δυο στεριές ήταν ενωμένες, πριν δηλαδή εισχωρήσει η θάλασσα και δημιουργήσει τον Ευβοϊκό Κόλπο. Μια ζωντανή απόδειξη που συνεχίζει να ανθίζει δίπλα στις πολυκατοικίες της Άνω Κυψέλης.