Ophrys tenthredinifera

Μαραθώνας 09/03/2016

 Η Οφρύς η σφηκάφερη (Ophrys tenthredinifera, Willdenow 1805) είναι μεσογειακή ορχιδέα.
Περιγράφτηκε το 1805 από την Αλγερία. Στην Ελλάδα αξεπλώνεται στην δυτική, νότια και νησιωτική χώρα.
Πολύμορφο είδος με μεγάλη ποικιλομορφία.
Εύρωστο φυτό με ύψος 10-30 εκατοστά, σε αραιή ταξιανθία.
Βιότοπος: φρυγανότοποι, θαμνώνες, ακαλλιέργητα χωράφια, ανοίγματα δασών σε υψόμετρα έως 1.800 μέτρα.
Άνθη: ακέραια, συνήθως με δύο πλαϊνά εξογκώματα, με χρώμα κίτρινο και καφέ, γαλαζωπό θυρεό και κόκκινη στιγματική κοιλότητα. Πέταλα τριγωνικά ροζ. Σέπαλα ροζ, μεγάλα, φαρδιά, στρογγυλεμένα.
Άνθιση: Φεβρουάριος - Μάρτιος.
Έχει ευρεία εξάπλωση στην Αττική.

Ετυμολογία:
Ophrys > Οφρύς (φρύδι). Δεν είναι ξεκάθαρο σε ποια χαρακτηριστικά του γένους Ophrys αναφέρεται το όνομα ενώ υπάρχει και το ενδεχόμενο γλωσσικής παρερμηνείας.
tenthredinifera > τενθρηδών και τενθρήνη, αρχαιοελληνικά ονόματα άγριων μελισσών & σφηκών που κάνουν φωλιές μέσα στην γη + φέρω = η φέρουσα τενθρηδώνα από τον θυρεό του άνθους, η σφηκάφερη.

Vicia hybrida

Πάρνηθα 11/03/2010

Η Vicia hybrida L. 1753 είναι ευρωμεσογειακό φυτό, με ευρεία εξάπλωση σε όλη την Ελλάδα.
Συνώνυμο: Vicia spuria Raf.
Ετήσια πόα (θερόφυτο) με ύψος 20-60 εκ.
Φύλλα σύνθετα με 3-8 ζεύγη φυλλαρίων. Φυλλάρια προμήκη ή ωοειδή-ελλειψοειδή. Παράφυλλα λειόχειλα.
Βιότοπος: αγροί, λιβάδια, πρανή δρόμων, αστικές περιοχές, σε υψόμετρα 0-900 μ.(-1300).
Άνθη μοναχικά. Λοβοί κάλυκα ανισομήκεις, ο κατώτερος λοβός μεγαλύτερος από τον σωλήνα του κάλυκα.
Στεφάνη 18-30 mm, απαλά κίτρινη έως και πορφυρή. Πέτασος με χνούδι στην πίσω επιφάνεια.
Καρπός χέδρωπας, καστανός, χνοώδης με 3-6 σπέρματα
Ανθίζει Μάρτιο - Ιούνιο.

Ετυμολογία:
Vicia > vicia (λατιν. Πλίνιος, Βιργίλιος) κύαμος, κουκί = βίκος
hybrida >  > hibrita & ibrida (λατιν.) υβρίδιο = υβριδική.

Centaurea orphanidea

Λαύριο 28/05/2013

H Κενταύρια του Ορφανίδη (Centaurea orphanidea Heldr. & Sart. ex Boiss. 1856) είναι ενδημική της Στερεάς Ελλάδας και της Εύβοιας. Περιγράφτηκε το 1856 από την Αττική.
Έχει ενδιαφέρον ότι έχει συλλεγεί από κατοικημένες σήμερα περιοχές, το Ηράκλειο (1886 Χελδράιχ), τις Κουκουβάουνες-Μεταμόρφωση (Τούντας) και τα χαμηλά του Υμηττού κοντά στο Παγκράτι (1932 K. H. Rechinger).
Διετής πόα, με βλαστούς 20-30 εκατοστά, με έντονη διακλάδωση. Φύλλα γκρι, χνουδωτά, τα κατώτερα πτεροσχιδή.
Άνθη πορφυρά.
Βιότοπος: παρυφές δρόμων, πετρώδεις θέσεις, σε χαμηλά υψόμετρα.
Άνθιση: Απρίλιος - Ιούνιος.
Εξάπλωση στην Αττική: Πάρνηθα, Πεντέλη, Γεράνεια, Πατέρας, Πάστρα, Μερέντα, Δήλεσι, Μεσόγεια.

Ετυμολογία:
Centaurea > > Centaurus > Κένταυρος (ο Κένταυρος Χείρων ήταν γιατρός και δάσκαλος του Ασκληπιού).
orphanidea > > προς τιμήν του βοτανικού Θεόδωρου Ορφανίδη (Σμύρνη 1817 - Αθήνα 1886), καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Centaurea spinosa

Λαύριο 28/05/2013

Η Κενταύρια η ακανθώδης (Centaurea spinosa L. 1753) είναι φυτό της Ανατολικής Μεσογείου. Στην Ελλάδα εξαπλώνεται στην νότια χώρα και το Αιγαίο.
Είναι μια από τις πιο εντυπωσιακές κενταύριες. Φυτό πολύκλαδο, έντονα ακανθώδες.
Βιότοπος: παραθαλάσσιες θέσεις, φρύγανα.
Ανθικά κεφάλια μονήρη με ανθίδια λευκά-ροζ με ιώδεις αποχρώσεις στα άκρα. Υπάνθιο με διάμετρο μικρότερη από 1εκ. και βράκτια μικρά, βλεφαριδωτά.
Δημιουργεί μεγάλους, όμορφους, ημισφαιρικούς θάμνους, συνήθως κοντά στη θάλασσα.
Άνθιση καλοκαιρινή.

Ετυμολογία:
Centaurea > Centaurus > Κένταυρος (ο Κένταυρος Χείρων ήταν γιατρός και δάσκαλος του Ασκληπιού)
spinosus, -a, um > spina, άκανθα, αγκάθι =  ακανθώδης.

Ophrys iricolor

Πάρνηθα 14/03/2011

Η Οφρύς η ιριδόχρωμη (Ophrys iricolor, Desfontaines 1807) εξαπλώνεται στην Ανατολική Μεσόγειο.
Περιγράφτηκε το 1807 από την Σάμο και την περιοχή της Σμύρνης.
Η ονομασία της οφείλεται στο χρώμα του θυρεού της.
Εξαπλώνεται στη Νότια Ελλάδα και τα νησιά του Αιγαίου.
Βιότοπος: ηλιόλουστα εδάφη, πευκοδάση, θάμνοι, φρύγανα.
Άνθος: μεγάλο περίπου στα 2 εκατοστά, σχεδόν οριζόντιο, πορφυρό με ιώδη ιριδίζοντα θυρεό.
Άνθιση: Τέλη Φεβρουαρίου - αρχές Απριλίου.
Εξάπλωση στην Αττική: Πάρνηθα, Υμηττός, Γραμματικό, Μαραθώνας, Αίγινα...

Ετυμολογία:
Ophrys > Οφρύς (φρύδι). Δεν είναι ξεκάθαρο σε ποια χαρακτηριστικά του γένους Ophrys αναφέρεται το όνομα ενώ υπάρχει και το ενδεχόμενο γλωσσικής παρερμηνείας.
iricolor > Ίρις + cólor (λατιν.) χρώμα =  ιριδόχρωμη.

Thymbra capitata (Thymus capitatus) θυμάρι

Πάρνηθα 29/06/2012

Η Θύμβρα η κεφαλωτή [Thymbra capitata, (L.) Cav. 1803] είναι μεσογειακό φυτό, με εξάπλωση σε όλη την Ελλάδα.
Συνώνυμο: Thymus capitatus L. 1753
Κοινή ονομασία: θυμάρι.
Με αντιμικροβιακή και αντιοξειδωτική δράση το θυμάρι είναι από τα κυρίαρχα μπαχαρικά στην ελληνική διατροφή. Διατηρεί το αρχαίο του όνομα «θύμος», που προέρχεται από το ρήμα «θύω» (θυσιάζω) με τη σημασία του ευωδιάζω. Το φυτό έχει πατρίδα τη Μεσόγειο και τα Βαλκάνια.
Φυτό μελισσοτροφικό, φαρμακευτικό και αρωματικό. Ο βασιλιάς των θυμαριών είναι το «κεφαλωτό» (Thymbra capitata) με το εξαίσιο άρωμά του, από το οποίο παράγεται και το περίφημο θυμαρίσιο μέλι.
Το θυμάρι περιέχει ένα αιθέριο έλαιο που αποτελείται από θυμόλη (40%), καρβακρόλη και πλήθος άλλων ουσιών και ιχνοστοιχείων. Γι’ αυτό και έχει πολλές ωφέλιμες δράσεις: αντιμικροβιακή, αντισπασμωδική, αποχρεμπτική, στυπτική, αντιοξειδωτική, αντισηπτική, τονωτική. Αναφέρεται ότι ο Μέγας Αλέξανδρος πλενόταν με αφέψημα θυμαριού για ευεξία και για να καταπολεμά τις ψείρες.
Αναντικατάστατο μπαχαρικό στην ελληνική κουζίνα το θυμάρι αρωματίζει, νοστιμίζει και συντηρεί κρέατα, πουλερικά, σάλτσες, σούπες, μαρινάδες. Μπαίνει και σε ψάρια, γιατί, σε αντίθεση με την επίσης κυρίαρχη ρίγανη, έχει την ιδιότητα να μην πικρίζει.
Τα θυμάρια είναι πολύ ανθεκτικά φυτά και απαιτούν ελάχιστες φροντίδες. Προσαρμόζονται εύκολα σε φτωχά και βραχώδη εδάφη.
Όσο περισσότερο ήλιο απολαμβάνουν τόσο καλύτερο άρωμα αποκτούν. Η συλλογή των κορυφών γίνεται λίγο πριν την ανθοφορία, όταν δημιουργείται και η μεγαλύτερη συγκέντρωση αρωματικών και φαρμακευτικών ουσιών. Το αποξηραμένο θυμάρι διατηρείται σε αεροστεγή γυάλινα δοχεία.

Ετυμολογία:
Thymbra > θύμβρα (φυτό που αναφέρεται από τον Διοσκουρίδη = Θύμβρα, το θυμάρι
capitatus,-a, -um > cáput, cápitis, κεφαλή = κεφαλωτή.
Thymus > θύμος και θύμος > θύω - από την έντονη μυρωδιά, εξ ου και θυμίαμα = θυμάρι

Tulipa australis

Υμηττός 16/04/2009

Η Τουλίπα η νότια (Tulipa australis, Link 1799) έχει ευρεία εξάπλωση στην Ανατολική και Νότια Ευρώπη, την Ιβηρική χερσόνησο και την Βόρεια Αφρική. Ευδοκιμεί στην στεριανή Ελλάδα και από τα νησιά στην Θάσο και την Νάξο.
Βιότοπος: λιβάδια και πετρώδεις τοποθεσίες στην ορεινή ζώνη και σε υψόμετρα 500 - 2200 μέτρων.
Άνθη: κίτρινα με ωοειδή τέπαλα.
Άνθιση: Απρίλιος - Ιούνιος, ανάλογα με το υψόμετρο.
Εξάπλωση στην Αττική: Πάρνηθα, Υμηττός, Πεντέλη.
Ετυμολογία:
Tulipa > από τουρκική túlipand, τουρμπάνι.
australis > auster νότιος άνεμος > νότιος.

Orchis simia

Πατέρας 23/04/2013

Η Όρχις η μαϊμού ή πιθηκόμορφη (Orchis simia Lamarck 1779) είναι ευρωπαϊκή ορχιδέα. Περιγράφτηκε το 1779 από την Γαλλία. Η ονομασία της οφείλεται στο σχήμα των ανθέων της.
Εύρωστο φυτό, με ύψος 20-40 εκατοστά. Φύλλα 3-8 γυαλιστερά, λογχοειδή, άστικτα.
Βιότοπος: θαμνώνες, φρυγανότοποι, ανοιχτά δάση σε υψόμετρα μέχρι 1.800 μέτρα.
Άνθη: τρίλοβα, σε σχήμα ανθρωποειδούς, ρόδινα-λευκά.
Άνθιση: Μάρτιος - Ιούνιος.
Στην Ελλάδα έχει διάσπαρτη εξάπλωση, εκτός από τις Κυκλάδες και την Εϋβοια.
Σπάνια στην Αττική έχει βρεθεί σε δύο θέσεις στον Πατέρα και το Αιγάλεω.
Ετυμολογία:
Orchis > Όρχις (αρσενικού γένους), φυτό με δύο κονδύλους σε σχήμα όρχεων που αναφέρει ο Διοσκουρίδης // ο όρχις (<ορχίδιον < αρχίδι).
simia > μαϊμού, πίθηκος = πιθηκόμορφη.

Asperula baenitzii

Πατέρας 08/06/2013

Η Ασπερούλα του Baenitz <Asperula baenitzii Heldr. ex Boiss. 1888) είναι τοπικό ενδημικό της Αττικής. Συλλέχτηκε το 1876 από το όρος «Πατέρας» και περιγράφτηκε επιστημονικά το 1888.
Πολυετές φυτό με υπόγειο ρίζωμα, που σχηματίζει μικρές συστάδες.
Βιότοπος: πετρώδη εδάφη και σχισμές ασβεστολιθικών βράχων, στην ζώνη που αναπτύσσονται τα έλατα.
Φύλλα σε σπονδύλους των 6, ωοειδή έως ελλειπτικά, δερματώδη.
Άνθη: λευκά με κίτρινους ανθήρες.
Άνθιση: από τον Μάιο έως τις αρχές Αυγούστου
Εξάπλωση στην Αττική: Πατέρας (700 - 1100 μ.), Πάρνηθα (1050 -1300 μ.). Υπάρχει αναφορά από το Αιγάλεω, που όμως δεν έχει επιβεβαιωθεί.

*** Περιλαμβάνεται στο Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων των Σπάνιων & Απειλούμενων Φυτών της Ελλάδας (RDB 2009), με τον χαρακτηρισμό «Κινδυνεύον» (ΕΝ). Τα ώριμα άτομα, με δυνατότητα αναπαραγωγής, υπολογίζονται, μόλις σε 250.

Ετυμολογία:
Asperula > asper, τραχύς, ακατέργαστος στα φύλλα
baenitzii > αφιερωμένο στον Πρώσσο βοτανικό Carl Gabriel Baenitz (1837—1913).

Convolvulus boissieri subsp. parnassicus

Πατέρας 08/06/2013

Ο Κονβόλβουλος του Μπουασιέ υποείδος του Παρνασσού (Convolvulus boissieri subsp. parnassicus (Boiss. & Orph.) Kuzmanov 1982) εξαπλώνεται αγής
Σπάνιο φυτό με εξάπλωση στην Ελλάδα, τα Νότια Βαλκάνια και την Τουρκία. Στην Ελλάδα είναι γνωστό από Πελοπόννησο, Στερεά Ελλάδ Μακεδονία και Θράκη.
Φύλλα γραμμοειδή με λεπτό μεταξένιο τρίχωμα. Το φυτό παίρνει μια στρογγυλή προσκεφαλοειδή συμπαγή μορφή (εξ ου και το παλαιό συνώνυμο Convolvulus compactus Boiss.).
Βιότοπος: πετρώδεις θέσεις, βράχοι, σάρες σε ανοικτά πευκοδάση και περιοχές με πουρνάρια, τόσο σε ασβεστολιθικά όσο και σε οφιολιθικά υποστρώματα.
Άνθη: λευκά (κυρίως στην Αλβανία) ή ρόδινα (Ελλάδα, Τουρκία).
Άνθιση: από τα μέσα Μαΐου.
Εξάπλωση στην Αττική: Πατέρας και Γεράνεια, πάνω από 1000 μέτρα.

Ετυμολογία:
Convolvulus > convólvo (λατιν.) διαπλέκω - για τα συχνά άστατα στελέχη των ειδών αυτού του γένους = Κονβόλβουλος
boissieri > αφιερωμένο στο Ελβετό βοτανικό Μπουασιέ (Pierre Edmond Boissier 1810-1885).
parnassicus > Παρνασσός = του Παρνασσού.