Η Αθήνα και η Flora Graeca

Άποψη της προεπαναστατικής Αθήνας σε εικόνα του Μπάγιερ

Είναι το σπανιότερο βιβλίο του κόσμου. Εκδόθηκε σε μόλις 25 αντίτυπα. Έχει το λατινικό τίτλο «Flora Craeca» (Ελληνική Χλωρίδα). Είναι διακοσμημένο με αριστουργηματικές υδατογραφίες ελληνικών φυτών και τοπίων, που το κάνουν ένα από τα ωραιότερα βιβλία που έχουν εκδοθεί ποτέ. Ίσως το ωραιότερο.

 Δημιουργός της «Flora Craeca»  είναι ο Άγγλος φυσιοδίφης Τζον Σίμπθορπ (John Sibthorp, 1758 - 1796). Όταν ο Σίμπθορπ ανέλαβε την έδρα της Βοτανικής στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, αποφάσισε να δημιουργήσει ένα μοναδικό έργο. Διάλεξε για θέμα του την ελληνική χλωρίδα. Στόχος του ήταν να βρει και να περιγράψει νέα είδη φυτών και να εκδώσει τα αποτελέσματα των ερευνών του σε μία έκδοση που θα έμενε στην ιστορία της επιστήμης αλλά και της τυπογραφίας.

Ο Σίμπθορπ ήταν πλούσιος αριστοκράτης. Διέθεσε όλη την περιουσία του για την έρευνα και έκδοση της Flora Craeca. Ταξίδεψε δύο φορές στην Ελλάδα το διάστημα 1786-1795 και συνέλεξε πάνω από 2.000 είδη φυτών. Τον συντρόφευε ο Αυστριακός ζωγράφος Φερδινάνδος Μπάγιερ (Ferdinand Lucas Bayer), που είχε αναλάβει να αναπαραστήσει τα φυτά σε έγχρωμες υδατογραφίες.

Ο Σίμπθορπ πέθανε το 1796 από φυματίωση, σε ηλικία μόλις 37 ετών. Δεν πρόλαβε να δει τυπωμένη τη Flora Graeca, που εκδόθηκε σε 10 τόμους στο διάστημα 1806-1840, περιλαμβάνοντας 966 υψηλής αισθητικής υδατογραφίες του Μπάγιερ.

O Σίμπθορπ επισκέφτηκε την Αθήνα και στα δυο επιστημονικά του ταξίδια. Η πρώτη του επίσκεψη έγινε τον Ιούνιο του 1787. Το πλοίο του αγκυροβόλησε στο Φάληρο και o Άγγλος φυσιοδίφης γράφει ότι ο δρόμος μέχρι της Αθήνα ήταν γεμάτος με αρχαία ερείπια, ελαιώνες και αμπέλια. Συνέλεξε λίγα φυτά γύρω από την Αθήνα, γιατί το καλοκαίρι είχε προχωρήσει και η γη ήταν διψασμένη. Επισκέφτηκε τον Υμηττό αλλά κι εκεί είδε ότι τα φυτά είχαν ξεραθεί και ό,τι είχε απομείνει το έτρωγαν οι κατσίκες.

Το δεύτερο ταξίδι του πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο του 1795. Ο Σίμπθορπ είχε προβλήματα υγείας και μόλις έφτασε στην Αθήνα πέθανε κι ένας στενός του συνεργάτης. Επιπλέον, η αττική φύση μόλις είχε αρχίσει να αναγεννάται και δεν είχαν ανθίσει πολλά φυτά. Παρά τα προβλήματά του, ο Σίμπθορπ επισκέφτηκε τον Λυκαβηττό και τις περιοχές γύρω από την Αθήνα. Στο ημερολόγιό του μας δίνει και την πολύτιμη πληροφορία ότι η περιφέρεια της Αθήνας ήταν γεμάτη κρόκους, με το είδος από το οποίο προήλθε ο ήμερος κρόκος που σήμερα καλλιεργείται στην Κοζάνη.
Από τα ταξίδια του Σίμπθορπ στην Αθήνα περιλαμβάνονται στη Flora Graeca οι εικόνες 23 φυτών, όπως αγριογαρύφαλλα, ρίγανη, αγριοβιολέτες, θυμάρι, κενταύριες, δελφίνιο, άλυσσο, ωμπριέτα, σιληνές.

Η Ελλάδα διαθέτει την πλουσιότερη χλωρίδα από κάθε άλλη χώρα της Ευρώπης. Η «Flora Craeca» αποτελεί την πρώτη συστηματική παρουσίαση της ελληνικής χλωρίδας. Η μοναδική της αξία όμως οφείλεται στις ανεπανάληπτες υδατογραφίες του Μπάγιερ, που αποτέλεσαν και αποτελούν το πρότυπο για κάθε παρόμοιο έργο. Η συλλογή φυτών του Σίμπθορπ και όλο το εικαστικό υλικό του Μπάγιερ φυλάσσονται στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Τον 19ο αιώνα υπήρξε και μια δεύτερη έκδοση της «Flora Craeca», σε 40 μόλις αντίτυπα. Από την έκδοση αυτή ένα μοναδικό αντίτυπο φυλάσσεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος.

Παρά τον γιγαντισμό της Αθήνας, γεγονός είναι ότι η αττική φύση εξακολουθεί να παραμένει ζωντανή και όμορφη, όπως την αποτύπωσαν ο Σίμπθορπ και ο Μπάγιερ στη «Flora Craeca», το ωραιότερο βιβλίο του κόσμου.

Aubrietia deltoides από την Αθήνα σε υδατογραφία του Μπάγιερ