Τα έλατα της Πάρνηθας

Έχουμε μπροστά μας δύο γεμάτους καλοκαιρινούς μήνες. Στο επόμενο διάστημα στα δάση μας και τις δασικές εκτάσεις θα συμβούν σίγουρα τα εξής:

1. Θα φτάσει στο αποκορύφωμά της η ξηρότητα σε όλα τα δέντρα και φυτά. Δηλαδή θα αυξηθεί πολύ η καύσιμη ύλη και θα φτάσει σε επίπεδο «έκρηξης».
2. Θα διατηρηθούν οι υψηλές θερμοκρασίες και σίγουρα θα πλησιάσουν ή θα ξεπεράσουν τους 40C.
3. Θα έχουμε πολλούς και δυνατούς ανέμους (μελτέμια).

Μοιραία συνέπεια των τριών προηγούμενων παραγόντων θα είναι να ξεσπάσουν πυρκαγιές. Πόσες, που και πόσο δυνατές απομένει να το δούμε. Περισσότερα για τις πυρκαγιές τον «καυτό μήνα Αύγουστο» υπάρχουν εδώ.

Αλλά ας επανέλθουμε στην ήδη καμένη Πάρνηθα. Το κυριότερο πρόβλημα που προέκυψε από την πυρκαγιά είναι τι θα γίνει με τα έλατα. Φαίνεται όμως ότι δεν έχει καεί όλο το ελατόδασος. Έχει σωθεί ένα μεγάλο κομμάτι του στα βορειοανατολικά του βουνού, γύρω από την πηγή της Μόλας και πιο μέσα. Ένα συνδυασμός λόγων φαίνεται ότι το έσωσε: Η επέμβαση των πυροσβεστικών δυνάμεων που ανέκοψαν την φωτιά. Η φορά του αέρα που δεν διευκόλυνε την φωτιά στην Μόλα. Ο αέρας που σταμάτησε τη νύχτα. Η μεγαλύτερη υγρασία του εδάφους στις βορειοανατολικές πλαγιές, κλπ. Υπήρξε εκεί χτες μια αναζωπύρωση αλλά λένε πως την έσβησαν.

Το τεράστιο πρόβλημα εντοπίζεται στην περιοχή γύρω από την Αγία Τριάδα, πρώτον γιατί εκεί είναι η μόστρα της Πάρνηθας (η εικόνα που αντικρύζουν όλοι όταν ανεβαίνουν στο βουνό) και δεύτερον γιατί είναι προβληματική εδαφολογικά περιοχή για τα έλατα.

Το ελατόδασος της Πάρνηθας αποτελείται από κεφαλληνιακή ελάτη, ένα είδος ενδημικό της Ελλάδας και ιδιαίτερα της νότιας χώρας μας. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 άρχισε να γίνεται αντιληπτό ότι όλα τα δάση κεφαλληνιακής ελάτης αντιμετώπιζαν σοβαρό πρόβλημα επιβίωσης. Η αιτία ήταν μία παρατεταμένη περίοδος ξηρασίας που έγινε αντιληπτή από το 1986 και μετά. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 η ξηρασία είχε αυξηθεί σε ανησυχητικό βαθμό και η τότε κυβέρνηση είχε πάρει δραστικά μέτρα για το νερό. Τότε ήταν που η στάθμη του νερού στο φράγμα του Μόρνου είχε πέσει απελπιστικά.

Την περίοδο εκείνη όλα τα δάση κεφαλληνιακής ελάτης άρχισαν να αδυνατίζουν από την έλλειψη εδαφικής υγρασίας (ιδιαίτερα στο ξηροθερμικό καλοκαίρι μας) και να γίνονται ευάλωτα στις προσβολές από έντομα και μύκητες. Χιλιάδες έλατα στην Δίρφη της Εύβοιας, στην Γκιώνα, το Μαίναλο, τον Ερύμανθο, τον Χελμό, τον Παρνασσό κλπ ξεραίνονταν και πέθαιναν. Το μεγαλύτερο πρόβλημα το είχε το δάσος της Πάρνηθας και ειδικά στην περιοχή της Αγίας Τριάδας. Ο λόγος;

Σε συζήτηση που είχα με τον τότε δασάρχη Πάρνηθας μου εξήγησε ότι το ελατόδασος της Πάρνηθας, που είναι στις νότιες πλαγιές (αυτές που βλέπει η Αθήνα) και ιδιαίτερα η Αγία Τριάδα, βρίσκεται σε αβαθή ασβεστολιθικά εδάφη που συγκρατούν λίγη σχετικά υγρασία και διατηρούν ακόμα λιγότερη το καλοκαίρι. Επιπλέον το ελατόδασος στις περιοχές αυτές (και που τώρα κάηκαν) βρίσκεται στο θερμικό όριο ανάπτυξης της κεφαλληνιακής ελάτης, που αντιστοιχεί στο υψόμετρο των 1.100 μέτρων. Επίσης, ο προσανατολισμό του είναι τέτοιος ώστε να δέχεται συνεχώς την καυτή ηλιακή ακτινοβολία.

Αντίθετα με την Αγία Τριάδα, άλλες πλαγιές της Πάρνηθας, όπως στην Καραμπόλα ή στην Μόλα, δέχονται περισσότερες βροχές, έχουν καλύτερα εδάφη, βρίσκονται σε μεγαλύτερα υψόμετρα κι έχουν βόρειο προσανατολισμό, με αποτέλεσμα να παρουσιάζουν πολύ λιγότερα προβλήματα σε περίοδο ξηρασίας. Οι εδαφολογικές συνθήκες, τα μεγαλύτερα ποσοστά βροχής, οι βόρειοι ψυχροί άνεμοι και γενικά οι οικολογικές συνθήκες επέτρεπαν στα έλατα της βορειονατολικής Πάρνηθας (Καραμπόλα, Μόλα, κλπ) όχι μόνο να αντέχουν καλύτερα την ξηρασία αλλά και να συνεχίζουν την φυσική ανανέωση του ελατοδάσους ακόμη και σε έκτακτες συνθήκες επιδημίας. Αυτή η περιοχή του ελατόδασους φαίνεται ότι δεν κάηκε στο μεγαλύτερο τμήμα της, κάτι που είναι ελπιδοφόρο για την συνέχεια.

Τα ετήσια ύψη της βροχής ανέβηκαν μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1990, αυξήθηκαν μετά το 2000 κι έτσι όλα τα ελατοδάση ανέκαμψαν με δύο εξαιρέσεις. Η πρώτη αφορά το Μαίναλο που κάηκε από πυρκαγιά. Η δεύτερη είναι η Πάρνηθα που κάηκε τώρα.

Μερικές επισημάνσεις ακόμα:

• Από τα στοιχεία που γνωρίζω φαίνεται ότι η φυσική αναγέννηση ενός ελατόδασους που κάηκε είναι σχεδόν αδύνατη. Τα μικρά ελατάκια όταν φυτρώσουν χρειάζονται συγκεκριμένα ποσοστά συνεχούς υγρασίας στο έδαφος και το περιβάλλον, προκειμένου να αναπτυχθούν, και γι' αυτό τον λόγο αναπτύσσονται στην σκιά των μεγαλύτερων ελάτων. Είναι, δηλαδή, σαν κάθε έλατο να έχει και τα παιδιά του. Στην Μόλα της Πάρνηθας, όπου ήμουν μία μέρα πριν την πυρκαγιά, το φαινόμενο αυτό ήταν σε πλήρη εξέλιξη και μου έκανε εντύπωση η πληθώρα των νεαρών ελάτων.
• Στην διάρκεια του εμφυλίου και μετά, τεράστια δάση στην Ήπειρο και στην Μακεδονία κάηκαν είτε από τους βομβαρδισμούς είτε από βόμβες και νάρκες που έσκαγαν για πολλά χρόνια στην δεκαετία του 1950. Ανάμεσά τους ήταν και μεγάλες εκτάσεις της Ροδόπης, όπου και το Παρθένο Δάσος. Όλα τα δάση αυτά αναγεννήθηκαν από μόνα τους αλλά φυσικά δεν υπέστησαν την παραμικρή αστική πίεση, όπως συμβαίνει με την Πάρνηθα.
• Η μεγαλύτερη πληγή των δασών μετά την πυρκαγιά είναι η βόσκηση. Επαναλαμβάνω: Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ πληγή είναι Η ΒΟΣΚΗΣΗ
• Η πρώτη μας αντίδραση μετά από μια φυσική καταστροφή είναι ότι οι πολιτικοί, η Ελλάδα, το κράτος και οι κωλοέλληνες είναι... «έτσι, αλλιώς, αλλιώτικα και πασαλιμανιώτικα». Δεν είναι ακριβώς έτσι... Οι φωτιές στην (επίσης) μεσογειακή Ισπανία παίρνουν τεράστιες διαστάσεις και πολλές φορές έχουν μέτωπο εκατοντάδων χιλιομέτρων. Στην Γαλλία έχουν καεί βίλες και οικισμοί στην Κυανή Ακτή. Στην Γερμανία και την Κεντρική Ευρώπη τεράστια δάση ταλαιπωρούνται και καταστρέφονται από την όξινη βροχή. Πρώτη στην καταστροφή δασών, από διάφορες αιτίες, στην Ευρώπη είναι η Τσεχία με ποσοστό 71%. Την έρευνα έκανε ο ΟΗΕ σε 21 ευρωπαϊκές χώρες. Είναι αλήθεια βέβαια ότι κατέχουμε την δεύτερη θέση με ποσοστό 64%, έχοντας όμως την... χαρά να την μοιραζόμαστε με την Μεγάλη Βρετανία.